Φυσικό μηχανισμό προστασίας από χαμηλές θερμοκρασίες και χιονοπτώσεις διαθέτει το αμπέλι, το οποίο μπαίνει σε μία περίοδο λήθαργου από τα τέλη του Φθινοπώρου έως την αρχή της Άνοιξης.
Κατά την διάρκεια του χειμώνα, το δένδρο μειώνει τις μεταβολικές του διεργασίες και ρίχνει σταδιακά το φύλλωμά του, εισερχόμενο σε μία φάση «ύπνου», δίχως να παράγει ενέργεια για το ίδιο μέσω της φωτοσύνθεσης και στηριζόμενο αποκλειστικά στα αποθηκευμένα ενεργειακά του αποθέματα.
Αντοχή σε χαμηλές θερμοκρασίες
Την περίοδο Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου τα πρέμνα βρίσκονται στο στάδιο του ληθάργου, που θεωρείται η πιο ανθεκτική φάση σε ακραίες συνθήκες και στρες. Παρ’ όλα αυτά οι παγετοί σε πεδινές περιοχές μπορούν να προκαλέσουν σημαντικά προβλήματα.
Τα πρέμνα, ανάλογα και την ποικιλία, μπορούν να επιβιώσουν σε ελάχιστες θερμοκρασίες του χειμώνα που κυμαίνονται μεταξύ -20οC και -5 οC. Πιο συγκεκριμένα, η ευρωπαϊκή άμπελος (Vitis vinifera), ζημιώνεται σημαντικά με την επικράτηση θερμοκρασιών κατώτερες των -13 και -15 C. Αντίστοιχα, θερμοκρασίες εδάφους της τάξης των -7οC έως -8 oC προκαλούν σημαντικές φθορές στο πιο ευαίσθητο ριζικό σύστημα. Γενικότερα, θερμοκρασίες κατώτερες των αναφερόμενων προκαλούν σημαντικά προβλήματα στην βιολογία και φυσιολογία των πρέμνων και μπορεί να οδηγήσουν ακόμα και σε ολοκληρωτικό «κάψιμό» τους και καταστροφή των λανθανόντων οφθαλμών και κληματίδων.
Μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισης του παγετού
Μετά από ισχυρό παγετό, ο παραγωγός πρέπει να επιβλέψει τα αμπέλια του για να προσδιορίσει το μέγεθος της καταστροφής και να προβεί σε ενέργειες με σκοπό να βοηθήσουν τα πρέμνα να ανακάμψουν από το έντονο στρες. Ένα από τα σημαντικά και συχνά εφαρμοζόμενα μέτρα είναι ο ψεκασμός με χαλκούχα σκευάσματα. Συμπληρωματικά, τα τμήματα του δένδρου όπου υπάρχουν σχισίματα του φλοιού πρέπει να θεραπεύονται με μυκητοκτόνα και να καλύπτονται με κόλλα εμβολιασμού για να αποφευχθεί η είσοδος παθογόνων. Σε περιπτώσεις εκτεταμένων ζημιών, η αζωτούχος θρέψη πρέπει να είναι μειωμένη έως και να αποφεύγεται ενώ τα κλαδέματα για την αφαίρεση των κατεστραμμένων μερών ή/και για τον επανασχηματισμό της κόμης πρέπει να πραγματοποιηθούν καθυστερημένα στις αρχές τις άνοιξης και σε καμία περίπτωση αμέσως μετά τον παγετό.
Η ευεργετική επίδραση των χαμηλών θερμοκρασιών
Παρά τις καταστροφικές επιπτώσεις που έχουν οι πολύ χαμηλές θερμοκρασίες στην φυσιολογία της αμπέλου, η επικράτηση μέτρια χαμηλών θερμοκρασιών, συνεχόμενα, για ορισμένη χρονική περίοδο, είναι κομβικής σημασίας ώστε να επιτευχθεί το «σπάσιμο» (διακοπή) του λήθαργου και η ομαλή και ομοιόμορφη εκβλάστηση των λανθανόντων οφθαλμών και καρποφορία. Για την πλειονότητα των καλλιεργούμενων ποικιλιών αμπέλου, θερμοκρασίες 2-10ο C (με άριστες 3-7οC), θεωρούνται επαρκείς για την κάλυψη των αναγκών σε ψύχος των λανθανόντων οφθαλμών. Ανάλογα με την ποικιλία και την επικρατούσα θερμοκρασία, η διάρκεια έκθεσης στο ψύχος κυμαίνεται από 50 έως 400 ώρες ή περισσότερο. Εξαιτίας των ήπιων χειμώνων που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, πολλοί αμπελοκαλλιεργητές αναγκάζονται να χρησιμοποιήσουν χημικά μέσα για να επιτύχουν τεχνητό «σπάσιμο» του ληθάργου.
Το κλάδεμα κατά την διάρκεια του λήθαργου
Ο καλλιεργητής κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου πραγματοποιεί το ετήσιο κλάδεμα καρποφορίας στα αμπέλια του, αρχής γενομένης από το Γενάρη έως τις αρχές Μάρτη, αν και η ακριβής περίοδος κατά την οποία ο κάθε παραγωγός κλαδεύει εξαρτάται από πληθώρα παραγόντων, κυρίως των καιρικών συνθηκών και την ποικιλία αμπέλου που έχει φυτευτεί. Το κλάδεμα στο αμπέλι πραγματοποιείται πάντα με ξηρό καιρό και ποτέ με υγρό και βροχερό για να αποφευχθεί η μετάδοση μυκητολογικών ασθενειών όπως η Ίσκα.
Οι βασικές αρχές κλαδέματος καρποφορίας είναι οι ακόλουθες:
- Το αμπέλι καρποφορεί πάνω σε ξύλο μονοετές το οποίο βρίσκεται σε ξύλο διετές.
- Οι οφθαλμοί που βρίσκονται κοντά στο παλιό ξύλο είναι λιγότερο γόνιμοι από αυτούς που βρίσκονται πιο μακριά πάνω στην ίδια κληματίδα.
- Ο αριθμός των οφθαλμών που αφήνονται σε κάθε φυτό κατά το κλάδεμα εξαρτάται από την ποικιλία, την ηλικία, την ευρωστία του φυτού και σχετίζεται με τη γονιμότητα και την επάρκεια υγρασίας στο έδαφος.
- Το ύψος και η ποιότητα της παραγωγής ρυθμίζονται από τον αριθμό των οφθαλμών ανά φυτό που αφήνονται στο κλάδεμα.
- Όσο λιγότεροι είναι οι οφθαλμοί που αφήνονται σε ένα καρποφόρο βλαστό τόσο πιο εύρωστοι είναι οι βλαστοί που θα προκύψουν, και το αντίστροφο.
- Κατά το κλάδεμα, οι περιττές πληγές πρέπει να αποφεύγονται γιατί αποτελούν μόνιμη εστία μόλυνσης για πολλές ασθένειες.
Το κλάδεμα των πρώιμων ποικιλιών
Ορισμένες ποικιλίες επιτραπέζιων σταφυλιών καλλιεργούνται ως πρώιμες, γιατί μόνο με αυτό το χαρακτηριστικό της πρωιμότητας αφήνουν κάποιο οικονομικό κέρδος στον αμπελουργό.
Το πρώιμο κλάδεμα, όμως, δεν δίνει το ίδιο αποτέλεσμα για όλες τις ποικιλίες. Πρωιμίζει όλες σχεδόν τις ποικιλίες ως προς την έκπτυξη, το πέταγμα που λέμε, των ματιών. Εδώ, όμως, είναι που υπάρχει πρόβλημα, γιατί το πρώιμο πέταγμα των ματιών σε ορισμένες περιοχές, όπου υπάρχουν όψιμοι ανοιξιάτικοι παγετοί είναι επικίνδυνοι για την καταστροφή των ματιών.
Για τις οινοποιήσιμες ποικιλίες όπου η πρωιμότητα ωρίμανσης δεν προσθέτει τίποτα το ιδιαίτερο στον χαρακτήρα τους από οινοποιητικής άποψης, το κλάδεμα είναι καλύτερα να αρχίζει περίπου στα μέσα του Ιανουαρίου.
