Του Λεωνίδα Λιάμη
Στο… amber alert που εδώ και κάποιες δεκαετίες άρχισε να ηχεί για τις ποικιλίες «Ζουμιάτικο», «Κερατσούδα», «Παμίδι», «Λημνιό», «Σέφκα», «Μαυρούδι Θράκης», «Μπογιαλαμάς» και «Καρναχαλάς», οι οποίες επί αιώνες καλλιεργούνταν κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα και τους νομούς των Σερρών, Δράμας, Καβάλας, Ξάνθης, Ροδόπης και Έβρου, ήρθε να δώσει βοήθεια το «VineSOS», ένα ερευνητικό έργο μεταξύ της Ελλάδας και της Βουλγαρίας, που χρηματοδοτήθηκε από το πρόγραμμα Interreg.
Επιστήμονες από το Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος, αλλά και φορείς του αμπελουργικού τομέα από τις δύο χώρες, μπαίνοντας ακόμη και σε αυλές σπιτιών στην περιοχή της διασυνοριακής ζώνης, εντόπισαν οκτώ ποικιλίες από την ελληνική πλευρά και άλλες εννέα από τη βουλγαρική, τις οποίες μελέτησαν γενετικά και ανάδειξαν τα χαρακτηριστικά τους, με σκοπό να διασωθούν μέσα από την αναβίωση της καλλιέργειά τους.
Μάλιστα σε μία περίπτωση, της ποικιλίας «ζουμιάτικο», που βρέθηκε να καλλιεργείται κυρίως στις Σέρρες και στη Ξάνθη, ήδη έχει κατατεθεί στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων σχετικός φάκελος για να κατοχυρωθεί ως προϊόν ΠΟΠ, ενώ κάτι αντίστοιχο μελετάται και για τις ποικιλίες «μπογιαλαμά» και «μαυρούδι Θράκης».
Τα αποτελέσματα της ερευνητικού, που ξεκίνησε από το 2017 και λόγω της πανδημίας αντιμετώπισε κάποια προβλήματα και καθυστερήσεις, παρουσιάστηκαν σε συνέντευξη Τύπου, το μεσημέρι της Δευτέρας 12 Ιουλίου, από εκπροσώπους των εταίρων υλοποίησης του «VineSOS» και όπως σημειώθηκε οι συγκεκριμένες ποικιλίες προέκυψε πως εκτός από την ανθεκτικότητα στα κλιματικά στρες ανταποκρίνονται με μεγαλύτερη συνέπεια και στις αρχές της κυκλικής οικονομίας.
«Με τη διάσωση και καλλιέργεια ελληνικών παραδοσιακών ποικιλιών, όχι μόνο κάποιος επιτυγχάνει την παραγωγή μοναδικών, σε ποιοτικά χαρακτηριστικά, προϊόντων, αλλά εξασφαλίζει και την προστασία της βιοποικιλότητας στη χώρα μας», ανέφερε ο Σταμάτης Αγγελόπουλος, αντιπρύτανης έρευνας του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδας, αλλά και επιστημονικός υπεύθυνος του διασυνοριακού έργου «Vine-SOS».
Ο ίδιος αποκάλυψε πως μετά την κοινοποίηση των αποτελεσμάτων της δουλειάς που έγινε στο πλαίσιο του προγράμματος, αμπελουργοί από την περιοχή του Έβρου εξέφρασαν ενδιαφέρον για να καλλιεργήσουν κάποιες από τις εξεταζόμενες ποικιλίες, ενώ το ίδιο συμβαίνει και με οινοποιούς που θα ήθελαν να πειραματιστούν με ορισμένες από αυτές.
«Η συμμαχία των οινοποιών και καλλιεργητών, σε συνδυασμό με την παρεχόμενη εκπαίδευση από την επιστημονική κοινότητα της Ελλάδας, μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία και στη διάθεση στην παγκόσμια αγορά κρασιών μοναδικής γεύσης και αρώματος και κατ’ επέκταση και μεγάλης εμπορικής αξίας διεθνώς, καθώς ενσωματώνουν ταυτόχρονα την παράδοση», εκτίμησε ο κ. Αγγελόπουλος για να προσθέσει πως τα οφέλη που μπορούν να προκύψουν για την εθνική οικονομία και τους ίδιους τους παραγωγούς τους είναι σημαντικά.
Από την έρευνα προέκυψε επίσης, ότι οι συγκεκριμένες ποικιλίες, όντας αυτοφυείς, μπορούν να αντέξουν στην κλιματική αλλαγής, κάτι που το απέδειξαν στο πέρασμα των αιώνων, με την προσαρμοστικότητά τους στο έδαφος όσο και στις περιβαλλοντικές συνθήκες, ανέφερε από την πλευρά της η επίκουρη καθηγήτρια στον τομέα Γεωπονίας του ΔΙΠΑΕ, Αναστασίας Γιαννακούλα. «Ένα ακόμη συγκριτικό πλεονέκτημα που έχουν αυτές οι ποικιλίες είναι ότι μπορούν να συμβάλλουν στην κυκλική οικονομία με την αξιοποίηση των υποπροϊόντων τους, καθώς διαθέτουν πολύ καλά χαρακτηριστικά, όπως για παράδειγμα, για την παραγωγή βιολογικών καλλυντικών», διευκρίνισε η ίδια.
Σύμφωνα με την καταγραφή που έγινε στην Ελλάδα, οι «ξεχασμένες» παραδοσιακές ποικιλίες καλύπτουν σήμερα λιγότερο από το 10% των καλλιεργήσιμων αμπελώνων, ωστόσο σύμφωνα με τον καθηγητή του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος Δημήτρη Χατζηπλή, «υπάρχει πάντα χώρος να γυρίσουμε πίσω στο χρόνο, ποτέ δεν είναι αργά. Μπορούν μέσα από μια κατάλληλη στρατηγική στον αμπελουργικό τομέα αυτές να επεκταθούν, καθώς λόγω των χαρακτηριστικών τους, χρειάζονται λιγότερες εισροές και άρα μικρότερο κόστος για τον παραγωγό.
Στο πλαίσιο του έργου, που χρηματοδοτήθηκε με περίπου 1,1 εκατ. ευρώ, συντάχθηκε αμπελογραφικός οδηγός, με τις ποικιλίες αμπέλου που μελετήθηκαν και τα χαρακτηριστικά τους και θα δημιουργηθεί, επίσης, μια βάση δεδομένων με τα γεγετικά, αλλά και τα μορφομετρικά στοιχεία τους, καθώς και ένα κέντρο εκπαίδευσης για τον αμπελουργικό τομέα στη Βουλγαρία.
Εταίροι του «Vine-SOS», που θα ολοκληρωθεί τον Οκτώβριο του 2021 είναι, ως επικεφαλής, το Executive Agency on Vine and Wine, Bulgaria, η Union of Eonologists, Bulgaria, η Association Prosperity & Development, Bulgaria, το Ινστιτούτο Εκθεσιακών Ερευνών και το τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων του ΔΙΠΑΕ (σ. σ. πρώην Αλεξάνδρειο ΤΕΙ).
Ακολουθεί σχετικό Δελτίο Τύπου από την εκδήλωση:
Ποικιλίες αμπέλου που απειλούνται με εξαφάνιση αποτελούν μια σοβαρή απάντηση απέναντι στην κλιματική αλλαγή, λόγω της ανθεκτικότητάς τους, ενώ αποτελούν επίσης κλειδί για την εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας, σύμφωνα με τα πορίσματα των ερευνών που διεξήχθησαν στο πλαίσιο του διασυνοριακού προγράμματος Interreg Ελλάδας – Βουλγαρίας και συγκεκριμένα του έργου “VineSOS: SOS για τις παραδοσιακές ποικιλίες αμπέλου που απειλούνται με εξαφάνιση”.
Το έργο εστιάζει στα κύρια προβλήματα και τις προκλήσεις της Eλληνο-Bουλγαρικής διασυνοριακής περιοχής που σχετίζονται με τις τοπικές ποικιλίες αμπέλου, ιδιαίτερα εκείνες που βρίσκονται μέσα σε περιοχές του δικτύου Natura 2000.
Στη συνέντευξη Τύπου που πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα 12 Ιουλίου, παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα της έρευνας πάνω στις τοπικές ποικιλίες αμπέλου οι οποίες παραγκωνίστηκαν εξαιτίας της επέλασης διεθνών ποικιλιών, ωστόσο αξίζει να διασωθούν αφού παρουσιάζουν ενδιαφέροντα ποιοτικά χαρακτηριστικά και για τον λόγο αυτό καταγράφηκαν σε ένα Αμπελογραφικό βιβλίο.
“Είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα για την ανάδειξη και προβολή ενός κλάδου με μεγάλη οικονομική σημασία για την Ελλάδα”, τόνισε ο επιστημονικός υπεύθυνος του έργου, αντιπρύτανης του Διεθνούς Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στους τομείς της Έρευνας και της Δια Βίου Εκπαίδευσης Σταμάτης Αγγελόπουλος. “Το τμήμα Γεωπονίας έπρεπε να βρει και να καταγράψει ποιες ποικιλίες έχουν εξαφανιστεί αλλά και ποιες έχει νόημα να μπουν ξανά στην καλλιεργητική πρακτική”, υπογράμμισε.
Πρόκειται για 8 ποικιλίες από τις οποίες οι ερευνητές κατάφεραν να απομονώνουν γενετικό υλικό στην Ελλάδα και 9 στη Βουλγαρία, σύμφωνα με τον καθηγητή γενετικής του τμήματος Γεωπονίας του Διεθνούς Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Δημήτριο Χατζηπλή. “Οι παραμελημένες παραδοσιακές ποικιλίες αντιπροσωπεύουν πολύτιμους γενετικούς πόρους που μπορούν να παρέχουν το υλικό για την παραγωγή προϊόντων με νέα χαρακτηριστικά, τα οποία θα μπορούσαν να προωθηθούν επιτυχώς στις διεθνείς αγορές”, τόνισε. Ο κ. Χατζηπλής παρουσίασε περιπτώσεις στις οποίες τοπικές ποικιλίες έδωσαν προϊόντα αυξημένης αξίας, όπως για παράδειγμα η Κορωνέικη ποικιλία στο ελαιόλαδο ή η Μαλαγουζιά στο κρασί, που ήταν μια επίσης σχεδόν εξαφανισμένη τοπική ποικιλία.
Oι ποικιλίες που μελετήθηκαν στη χώρα μας είναι:
-Λευκές: «Ζουμιάτικο» ή «Δαμιάτης» από την περιοχή των Νομών Σερρών και Ξάνθης, και «Κερατσούδα» από τη Θράκη και
-Eρυθρές: «Παμίδι ή Παμίτι», «Μαυρούδι», «Μπογιαλαμάς και «Καρναχαλάς» από την περιοχή της Θράκης, «Λημνιό» από Θεσσαλονίκη, Ξάνθη και Ροδόπη και «Σέφκα» κυρίως από τον Νομό Σερρών
“Ήδη για μία από αυτές τις ποικιλίες, το Ζουμιάτικο, έχει κατατεθεί φάκελος για την κατοχύρωση σήματος προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης”, δήλωσε η επίκουρη καθηγήτρια του τμήματος Γεωπονίας του Διεθνούς Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Αναστασία Γιαννακούλα, ενώ τόνισε πως ακόμα δύο ποικιλίες, ο Μπογιαλαμάς και το Μαυρούδι πληρούν τις προδιαγραφές προκειμένου να κατοχυρωθούν. Σύμφωνα με την κ. Γιαννακούλα οι τοπικές αυτές ποικιλίες παρουσιάζουν αντοχή σε ξηρασία και είναι πιο παραγωγικές με μικρότερη χρήση λιπασμάτων, ενώ και τα παραπροϊόντα της παραγωγής κρασιού από αυτές τις ποικιλίες είναι ιδανικά και για χρήση σε άλλους τομείς όπως η κοσμετολογία χάρη στην ανθεκτικότητα των ποικιλιών αυτών στη διεργασία.
Οι τοπικές ποικιλίες αμπέλου, παρά το γεγονός ότι επιδεικνύουν εξαιρετική προσαρμογή στο μικρο-περιβάλλον, απειλούνται από μείωση ή ακόμη και εξαφάνιση ως αποτέλεσμα της εισαγωγής νέων ποικιλιών και σύγχρονων τεχνικών παραγωγής κρασιού. Ο κύριος στόχος του έργου είναι η προώθηση ενός συνολικού μηχανισμού παρέμβασης που να επιτρέπει τη μακροπρόθεσμη διατήρηση των αμπέλων και να δημιουργήσει μια διασυνοριακή πολιτική διατήρησης των παραδοσιακών ποικιλιών αμπέλου, η οποία να στηρίζεται σε μοριακά δεδομένα και στοιχεία από επιτόπια έρευνα.
Χαιρετισμό στη συνέντευξη Τύπου απηύθυναν και εκπρόσωποι των δύο εταίρων του Έργου, από τη Βουλγαρία, η Nina Filipova, Executive Agency on Vine and Wine,Bulgaria (Επικεφαλής εταίρος) και η Desi Doncheva, Association Prosperity and Development in Bulgaria.
Το έργο, προϋπολογισμού 1.116.107,00 ευρώ, συγχρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και από Εθνικούς πόρους των χωρών του προγράμματος Συνεργασίας Interreg VA «Ελλάδα-Βουλγαρία 2014-2020». Ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2017 και ολοκληρώνεται τον Οκτώβριο του 2021.
