Eπιμέλεια: Ζήσης Πανάγος
Με μια ανάσα, αυτή είναι η περιγραφή ενός κρυμμένου αμπελουργικού θησαυρού που είναι διάσπαρτος σε ολόκληρη την επικράτεια. Σε ποικιλίες όπως ο Τινακτορώγος, ο Αγριππιώτης, το Βραδυανό, ο Παύλος ή ο Ταχτάς θα μπορούσε να αναζητήσει κανείς τις επόμενες εκπλήξεις του ελληνικού αμπελώνα στο διεθνές προσκήνιο. Αμπελουργοί και οινοποιοί με μεθοδικότητα και επιμονή αρχαίου ραψωδού διέκριναν τις ποικιλίες αυτές σε σχεδόν εγκαταλελειμμένους αμπελώνες, κατέγραψαν τη διαφορετικότητά τους, εξασφάλισαν παραγωγικούς κλώνους και δημιούργησαν με αυτά μονοποικιλιακές προτάσεις που δίνουν νέα ορμή και μια ενδιαφέρουσα τροπή στο αφήγημα του Ελληνικού Οίνου.
Ταχτάς
Το 2011 η Alexakis Wines µε έδρα το Ηράκλειο Κρήτης εντόπισε στον Πρινιά Ηρακλείου ένα ορεινό αµπέλι σε ύψος 600 µ. και αποµόνωσε τη λευκή γηγενή ποικιλία Ταχτά διασώζοντάς τη µε επισήµανση αγενούς πολλαπλασιαστικού υλικού (κληµατίδες). Το 2015 τη φύτευσε για πρώτη φορά σε ιδιόκτητο αµπελώνα στον Άγιο Θωµά Ηρακλείου και ο Alexakis Ταχτάς 2017 παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Οινόραµα 2018, ενώ το 2018 το Οινοποιείο Alexakis έδωσε άδεια στο συνεργαζόµενο φυτώριο να προµηθεύσει Ταχτά σε αµπελουργούς του νησιού. Σηµειώνεται ότι επί δεκαετίες οι άνθρωποι του Οινοποιείου συνεργάζονται µε πλήθος αµπελουργών του νησιού µε αποτέλεσµα να γνωρίζουν τις ιδιαιτερότητες του Κρητικού αµπελώνα.
Αυτή η γνώση δίνει τη δυνατότητα επιλογής αµπελώνων µε ιδιαίτερο χαρακτήρα για κάθε διαφορετική ποικιλία, όπως έγινε και στην περίπτωση του Ταχτά. Πρόκειται για µια ποικιλία που καλλιεργείται στην Κρήτη ήδη από τον 16ο αιώνα. Στην οθωµανική γλώσσα taht σήµαινε «θρόνος» και οι Έλληνες ονόµασαν την ποικιλία Ταχτά προς τιµήν της ποιότητάς της. Στην ίδια λέξη αργότερα προστέθηκε ένα «a», δηλαδή tahta, που σηµαίνει «ξύλο», «σανίδα», µάλλον από το σκληρό ξύλο της κληµατίδας και τη σκληρή σαν ξύλο φλούδα του σταφυλιού, καθώς και τις υψηλές τανίνες. Αξίζει δε να σηµειωθεί ότι ο Ταχτάς θεωρείται µία από τις ποικιλίες του ξακουστού κρητικού χαρµανιού του Μεσαίωνα Μαλβαζία. Το οινοποιείο της οικογένειας Αλεξάκη ωριµάζει τη δική του ετικέτα για δύο χρόνια σε γαλλική δρυ ενώ εµφιαλώνει το κρασί αφιλτράριστο.
Βραδυανό
Με τις καλλιεργητικές και οινοποιητικές προσπάθειες του Οινοποιείου Βρυνιώτη και του ίδιου του Κώστα Βρυνιώτη αναβίωσε η τοπική ερυθρή ποικιλία της Εύβοιας Βραδυανό, που είχε εξαφανιστεί από τη φυλλοξήρα. Το αµπέλι της ποικιλίας είναι ανθεκτικό στην ξηρασία και ωριµάζει έως 15 Σεπτεµβρίου. Τα σταφύλια είναι µεγάλα και αρκετά πυκνόραγα, ερυθροϊώδους χρωµατισµού, δίνουν γλεύκος µε αρκετά σάκχαρα µε µέτρια οξύτητα ενώ κατά την οινοποίηση δίνει αρκετό φρούτο στο κρασί. Με πρώτη ύλη από ιδιόκτητους αµπελώνες στους πρόποδες του όρους Τελέθριο το Οινοποιείο Βρυνιώτη πραγµατοποιεί µονοποικιλιακή ερυθρή οινοποίηση που δίνει ένα κρασί µε έντονο ρουµπινί χρώµα, σύνθετα αρώµατα κερασιού, βύσσινου, ινδοκάρυδου, αµύγδαλου και µπαχαρικών, µαλακό στο στόµα µε καλοδουλεµένες τανίνες και µακριά επίγευση. Η διαδικασία προβλέπει αυθόρµητη ζύµωση µε τις ιθαγενείς ζύµες σε ανοιχτού τύπου δεξαµενές και η ωρίµανση γίνεται σε γαλλικά δρύινα βαρέλια για 12 µήνες και παλαίωση για 24 µήνες στη φιάλη. Αξίζει να σηµειωθεί ότι το Βραδυανό Βρυνιώτη προσφέρει δυνατότητα παλαίωσης τουλάχιστον δέκα ετών.
Εκτός από την ερυθρή ετικέτα Βραδυανό Βρυνιώτη, το Οινοποιείο της Εύβοιας συνδυάζει την σπάνια τοπική ποικιλία µε το κοσµοπολίτικο Syrah στην ερυθρή ετικέτα του Iama, ένα κρασί µε βαθύ προφυρό χρώµα, πλούσιο και ισορροπηµένο στόµα, απολαυστικό φρούτο, βελούδινες τανίνες και µακριά πιπεράτη επίγευση. Επίσης διαθέτει στην αγορά και το µονοποικιλιακό ροζέ Βραδυανό Iama, ένα θελκτικό φρουτώδες σύνολο που κρύβει δύναµη και διάρκεια. Τέλος και µε την κατάλληλη οινοποίηση παρουσιάζει το Βραδυανό και σε γλυκούς οίνους.
Σιδερίτης
Μία ερυθρωπή όψιµη ποικιλία που καλλιεργείται κυρίως στη βορειοδυτική Πελοπόννησο είναι ο Σιδερίτης, η οποία παίρνει το όνοµά της από το «σίδερο», καθώς η φλούδα του σταφυλιού είναι πολύ σκληρή ενώ παράγει µεγάλα τσαµπιά, µε µεγάλες ρώγες. Τις δυνατότητες αυτής της απάνιας ποικιλίας αναδεικνύει η Οινοποιία Παρπαρούση µε έδρα την Αχαΐα, η οποία έχει δηµιουργήσει ένα ένα µονοποικιλιακό φρέσκο, δροσιστικό κρασί µε πρασινοκίτρινο χρώµα, πλούσια και έντονα αρώµατα φρέσκων φρούτων, λεπτά αρώµατα αγριολούλουδων, ισορροπηµένη οξύτητα και ευχάριστη επίγευση. το οποίο συνοδεύει ψάρια, φρούτα της θάλασσας, αυγοτάραχο Μεσολογγίου, λευκά κρέατα και σερβίρεται στους 8 – 10 °C. Επίσης η Οινοποία έχει δηµιουργήσει το σπάνιο απόσταγµα οίνου Παλαιώθεν επίσης από τον τοπικό Σιδερίτη.
Κατσανό & Γαϊδουριά
∆ύο πολύ σπάνιες τοπικές ποικιλίες της Σαντορίνης είναι το Κατσανό και η Γαΐδουριά, οι οποίες καλύπτουν λιγότερο από το 1% του αµπελώνα του νησιού και αναδείχθηκαν µε τις επίµονες προσπάθειες του οινοποιού Γιώργου Γαβαλά. Με σταφύλια από ιδιόκτητα αµπέλια µεγαλύτερα των 30 ετών στο Μεγαλοχώρι και το Ακρωτήρι η Οινοποιία Γαβαλά κυκλοφορεί -σε περιορισµένο αριθµό φιαλών- την ετικέτα Κατσανό µε σύνθεση 85% Κατσανό και 15% Γαϊδουριά. ‘Ενας λευκός ξηρός οίνος ΠΓΕ Κυκλάδες µε αρώµατα λευκών λουλουδιών, πυρηνόκαρπων όπως ροδάκινο και τροπικών φρούτων και την ορυκτότητα και τη µεταλλικότητα να εκφράζονται µέσω της ωρίµανσης, µε µέτρια οξύτητα και φρουτώδη επίγευση.
Η δηµιουργία του οίνου προβλέπει προζυµωτική κρυοεκχύλιση για 4-6 ώρες ακολουθούµενη από κλασική λευκή οινοποίηση, ζύµωση σε ανοξείδωτες δεξαµενές σε ελεγχόµενη θερµοκρασία και παραµονή µε οινολάσπες για τέσσερις µήνες. Το Κατσανό σερβίρεται στους 12°C και µπορεί να συνοδεύσει θαλασσινά, λευκά κρέατα µε ελαφριές σάλτσες, ενώ είναι εξαιρετικό επίσης και σαν απεριτίφ.
Αγριππιώτης
Έπειτα απο χρόνιες προσπάθειες και έρευνες, το Οινοποιείο Τετράµυθος κατάφερε να αναδείξει την σπάνια ποικιλία Αγριππιώτης, που στο παρελθόν απαντιόταν στην περιοχή του Άνω ∆ιακοπτού, στην ορεινή Αιγιάλεια. Παραδοσιακά συµµετείχε µε µικρό ποσοστό σε χαρµάνια Ροδίτη, ως επιπλέον στοιχείο πολυπλοκότητας και νοστιµιάς. Από ελάχιστα, ηλικιωµένα και διάσπαρτα κλήµατα Αγριππιώτη κι έχοντας πειραµατιστεί επί σειρά ετών µε µικρο-οινοποιήσεις, οι άνθρωποι του Τετράµυθου αποφάσισαν να προχωρήσουν στην εγκατάσταση ενός νέου αµπελώνα, κατόπιν επιλογής µητρικού πολλαπλασιαστικού υλικού από συγκεκριµένα ηλικιωµένα φυτά. Είναι ποικιλία εγγίγαρτη, µε παχύ, αρωµατικό φλοιό, πλούσιο σε ταννίνες και τραγανή σάρκα. ∆ίνει κρασιά µε εξαιρετική ισορροπία σακχάρων και οξύτητας, ωριµάζοντας το πρώτο ∆εκαήµερο του Σεπτεµβρίου. Το οινοποιείο το παρουσιάζει σε µια οινοποίσηση εκχύλισης µε τους φλοιούς, έχοντας κερδίσει οινόφιλους καταναλωτές σε δύσκολες αγορές, όπως Ιαπωνία και Μ. Βρετανία.
Πέραν της πρακτικής αναβίωσης, το Οινοποιείο Τετράμυθος προχώρησε και στη γενετική ταυτοποίηση της ποικιλίας σε συνεργασία με το Γαλλικό Ινστιτούτο Οίνου και Αμπέλου (INRA). Τα επίσημα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν τη μοναδικότητα αλλά και την ελληνική της καταγωγή, έχοντας μάλιστα συμπεριληφθεί στο παρελθόν σε αμπελογραφικές συλλογές τόσο του INRA, όσο και του Πανεπιστημίου USDA, με επίσημη ονομασία Curisti.
Ροκανιάρης
Μια ποικιλία που πήρε την ονοµασία της από την κάπως σκληρή και τραγανή ρώγα του σταφυλιού που στο στόµα δίνει την αίσθηση του «ροκανίσµατος» αναβίωσε και καλλιεργεί το Κτήµα Κοντοβράκη στο Κρανίδι Αργολίδας. Όπως σηµειώνει ο Γιάννης Κοντοβράκης «αναβιώσαµε και διατηρούµε την παλιά κρανιδιώτικη ποικιλία Ροκανιάρης. Τα παλιά χρόνια υπήρχαν πολλές οικογένειες στο Κρανίδι που καλλιεργούσαν µικρά αµπελάκια για το κρασί του σπιτιού µε διάφορες ποικιλίες, κυρίαρχη όµως πάντα ήταν η ποικιλία Ροκανιάρης.
Πλέον είµαστε οι µοναδικοί καλλιεργητές και ο Ροκανιάρης είναι ΠΓΕ Αργολίδας». Από την σπάνια αυτή τοπική ποικιλία παράγεται από το Οινοποιείο η οµώνυµη λευκή ετικέτα Ροκανιάρης, ένα ξηρό κρασί που χαρακτηρίζεται για το λευκοπράσινο χρώµα του, τη δροσερή οξύτητα και το ιδιαίτερο σύνθετο άρωµα όπου κυριαρχούν τα λευκόσαρκα φρούτα, ενώ η επίγευση είναι πληθωρική µε διάρκεια. Σερβίρεται στους 8 – 10°C και συνοδεύει ιδανικά ψάρια, θαλασσινά και µεσογειακούς µεζέδες.
Παμίδι
Μία αρχαία γηγενής θρακιώτικη ποικιλία που αναδεικνύει το οινοποιητικό δυναµικό της περιοχής, αποτελεί το Παµίδι µε καταγωγή από την Ανατολική Θράκη. Ένα ερυθρό σταφύλι, που διαθέτει ρώγες µε ροδόχρωµη φλούδα, ιδανικό για παραγωγή ερυθρωπών οίνων, µε πλούσιο αρωµατικό χαρακτήρα. Ως «σηµαία» σήµερα του Κτήµατος Βουρβουκέλη από αµπελώνες που βρίσκονται στα Άβδηρα, στο νοτιοανατολικό άκρο της ζώνης ΠΓΕ, δίνει ένα απαλό ροζέ κρασί µε περγαµηνές από διεθνείς διαγωνισµούς οίνου, αν και ανάλογα µε τη µέθοδο οινοποίησης δίνει και λευκά κρασιά, ενώ συµµετέχει σε χαρµάνια µε σκούρες ποικιλίες. Η οινοποίηση της ετικέτας 100% Παµίδι του Κτήµατος Βουρβουκέλη βασίζεται στην ολιγόωρη διαδικασία εκχύλισης, για την παραλαβή της ιδανικής ποσότητας χρωστικών, ώστε να παραχθεί ένα κρασί στην απόχρωση του saumon. Ένας ξηρός οίνος και αρωµατικό ταυτόχρονα στόµα, καλή οξύτητα και µε στέρεη γευστική δοµή, ενώ το τελείωµά του είναι ευχάριστο και καλής διάρκειας. Όπως αναφέρουν οι άνθρωποι του Κτήµατος Βουρβουκέλη, το Παµίδι είναι ένα αµπέλι µε ευρωστία, καλή γονιµότητα και ισορροπηµένη παραγωγή. Ωστόσο χρειάζεται επιµέλεια και µεθοδικότητα στην καλλιέργεια του καθώς είναι επιρρεπές σε µυκητολογικες ασθένειες.
Παύλος
Εµφιαλώθηκε µετά από πέντε έτη πειραµατισµών από οινολόγους και αµπελουργούς των Αµπελώνων Αντωνόπουλου. Η λευκή γηγενής ποικιλία Παύλος προέρχεται από αµπελώνες στη Β∆ Ζάκυνθο, µε την ηλικία των κληµάτων στα 40 µε 50 έτη. Σηµειώνεται ότι το τελικό κρασί ήταν αποτέλεσµα από συνένωση δύο διαφορετικών µεθόδων οινοποίησης, µε το 50% να ζυµώνει σε µεγάλες, ανοξείδωτες δεξαµενές και το υπόλοιπο µισό σε µικρά δρύινα, χρησιµοποιηµένα βαρέλια 225 λίτρων, όπου το γλεύκος µένει για τέσσερις µήνες µαζί µε τις οινολάσπες του.
Χρυσοκίτρινο χρώµα και φρουτώδες προφίλ, που µπορεί να υποστηρίξει ένα εύρος γαστρονοµικών συνδυασµών χαρακτηρίζουν το κρασί της ποικιλίας ενώ µε τις κατάλληλες οξύτητες ξεπετάγονται ζωηρές νότες από βανίλια, ξηρούς καρπούς και κακάο. Η ετικέτα Παύλος ανήκει σε µια σειρά ετικετών που παράγουν οι Αµπελώνες Αντωνόπουλου από την Αχαΐα µε γηγενείς ποικιλίες και µίνιµαλ φιάλες φιλοτεχνηµένες από τον Έλληνα ζωγράφο Γιώργο Σταθόπουλο.
Τινακτορώγος
Το αρχαϊκό του όνοµα ήταν Πράµνειος και παραδίδεται από τον 6ο αι. π.Χ. ως Τινακτορώγος στην αρχαία ελληνική γραµµατεία («Ασπρούδες») ως ποικιλία σταφυλιού ιθαγενής της Αρχαίας Ολυµπίας. Το όνοµα, δηλαδή αυτός που απορρίπτει τις ρώγες, σχετίζεται µε την ιδιόµορφη συµπεριφοράς αυτού του αµπελιού, το οποίο κάνει πράσινο τρύγο, δηλαδή κατά την ανθοφορία απορρίπτει τον µεγαλύτερο αριθµό λουλουδιών, κρατώντας επιλεκτικά εκείνα µε το µεγαλύτερο πλεονέκτηµα επιβίωσης.
Ως αποτέλεσµα το τσαµπί του Τινακτορώγου έχει λίγα σταφύλια σε σχέση µε άλλες ποικιλίες και έτσι αερίζεται καλά και συγκεντρώνει πολύ ηλιακό φως. Τα σταφύλια που φτάνουν στον τρύγο είναι ηµιδιαφανή και το κρασί που παράγεται είναι διάφανο και κάτω από το φως του ήλιου πληµµυρίζει από γαλαζοπράσινους ιριδισµούς.
Το Κτήµα Μπριτζίκη, που βρίσκεται στο χωριό Λαντζόι στην περιοχή της Αρχαίας Ολυµπίας και καλλιεργεί αυτή την ποικιλία περισσότερα από 20 χρόνια, ονοµάζει το κρασί που παράγεται από τον Τινακτορώγο «Ραψωδία 22», ακολουθώντας τον Όµηρο και την περιγραφή του για τον Πράµνειο οίνο καθώς και άλλους αρχαίους συγγραφείς που αναφέρονται στο διάφανο λευκό κρασί της αρχαίας Ολυµπίας.
Πρόκειται για οίνο λευκό, ξηρό, µε λεπτά αρώµατα και βαθιά επίγευση φρεσκάδας που παλαιώνει για δύο χρόνια σε δρύινα βαρέλια. Ένα κρασί µε εντυπωσιακή οξύτητα, που θα γοητεύσει όσους αγαπούν τα στρογγυλά λευκά κρασιά µε λεπτά αρώµατα.µ Ταιριάζει πολύ µε πουλερικά, σαλάτες και λευκό τυρί. Καλύτερα να σερβίρεται στους 10-12°C.
