Κείμενο Δρ. Χαρούλα Σπινθηροπούλου (Γεωπόνος, ειδικός αμπελουργίας, οινοποιός)
Όλες οι ανθρώπινες δραστηριότητες, άλλες σε µικρότερο και άλλες σε µεγαλύτερο βαθµό, επηρεάζουν αρνητικά το περιβάλλον στο οποίο ζούµε. Ακόµα και οι γεωργικές δραστηριότητες, και στην περίπτωσή µας η αµπελουργία και η παραγωγή κρασιού, αφήνουν ένα αποτύπωµα άνθρακα. Πρόκειται για τον τρόπο που µετράµε την επίδραση µιας δραστηριότητας στο περιβάλλον, µέσω της εκποµπής των αερίων του θερµοκηπίου που αυτή η δραστηριότητα επιφέρει. Τα αέρια αυτά εκφράζονται συνήθως ως ισοδύναµο διοξείδιο του άνθρακα. Ξεκινώντας από την καλλιέργεια των αµπελώνων και την παραγωγή κρασιού, τη µεταφορά του στην κατανάλωση και την απόρριψη της συσκευασίας από τον καταναλωτή, υπάρχει ένα αποτύπωµα άνθρακα, που µπορεί να µην είναι τόσο µεγάλο όσο άλλων γεωργικών προϊόντων ή δραστηριοτήτων, είναι όµως σηµαντικό και θα πρέπει οι άνθρωποι του κλάδου να το λάβουµε υπόψη.
‘Ηπιες επεµβάσεις στο περιβάλλον
Πέρα όµως από το ενεργειακό αποτύπωµα, που στο άµεσο µέλλον θα απασχολήσει αναγκαστικά τον κλάδο, το ενδιαφέρον των καταναλωτών για προϊόντα που παράγονται µε πιο ήπιες, πιο φιλικές στο περιβάλλον επεµβάσεις διαρκώς αυξάνει. Πολύ δε περισσότερο υπό το πρίσµα της κλιµατικής αλλαγής, µιας αλλαγής που η τάση της µοιάζει ξεκάθαρη ως προς την αύξηση της ετήσιας θερµοκρασίας και της εµφάνισης ακραίων καιρικών φαινοµένων, χωρίς να έχει επιβεβαιωθεί, προς το παρόν, στη χώρα µας η προγνωστική µείωση του συνολικού ύψους βροχόπτωσης.
Αειφόρες προσεγγίσεις
Μπορεί ο αµπελουργός να ζωντανέψει το έδαφός του ή τουλάχιστον να µην προκαλεί την περαιτέρω υποβάθµισή του;
Το έδαφος στις περισσότερες αµπελουργικές ζώνες του κόσµου έχει αρχίσει να νεκρώνεται. Αυτός είναι ένας από τους βασικούς λόγους που πολλοί και φηµισµένοι αµπελουργοί-οινοποιοί του κόσµου στράφηκαν στη βιολογική και τη βιοδυναµική αµπελουργία. Η συχνή καλλιέργεια του εδάφους, η καλλιέργειά του σε λάθος χρόνο, η χρήση ζιζανιοκτόνων, η διάβρωση κ.λπ. είναι µερικοί από τους λόγους της υποβάθµισής του.
Σηµαντικό στοιχείο ενός ζωντανού εδάφους αποτελεί η οργανική ουσία. Η παρουσία της σε ένα ποσοστό µεγαλύτερο του 2-2,5% είναι σηµαντική, αφού βελτιώνει τη δοµή του εδάφους, βοηθά στη συγκράτηση του νερού και των θρεπτικών, στη δέσµευση του διοξειδίου του άνθρακα, αποτελεί σηµαντική πηγή θρέψης των αµπελώνων, ενώ αυξάνει τη φυσική πανίδα του εδάφους που µε τη σειρά της επηρεάζει όλα τα προαναφερόµενα. Η οργανική ουσία του εδάφους καταστρέφεται µε τη συχνή µηχανική του κατεργασία, ενώ ένα σηµαντικό ποσοστό διοξειδίου του άνθρακα εκλύεται κατά τη διάρκειά της.
Μέληµα λοιπόν του αµπελουργού θα πρέπει να είναι η διατήρηση της οργανικής ουσίας του εδάφους ή και η βελτίωσή της. Στην κατεύθυνση αυτή ωφέλιµη είναι η χρησιµοποίηση των κληµατίδων των υγιών φυτών που µετά το κλάδεµα θρυµµατίζονται µε το ανοιξιάτικο πέρασµα µε τον καταστροφέα, ενώ στην ίδια κατεύθυνση είναι η χρήση κοµπόστ από στέµφυλα, κληµατίδες, άχυρο, ζεόλιθο κ.λπ. που θα προετοιµάζονται κατά τη διάρκεια µιας χρονιάς για να χρησιµοποιηθούν την επόµενη.
Παράλληλα η αποφυγή της φρέζας και η αντικατάστασή της, όπου είναι αναγκαίο, µε καλλιεργητή για παράδειγµα, µε την επέµβαση να γίνεται πάντα όταν το έδαφος βρίσκεται στο ρώγο του, θα βοηθούσε στην ίδια κατεύθυνση. Ακόµη καλύτερα η αποφυγή καλλιέργειας του εδάφους µε τη δηµιουργία µόνιµου ή περιστασιακού χλοοτάπητα ανάλογα µε την περιοχή που βρίσκεται ο αµπελώνας. Στην ηπειρωτική βόρεια χώρα, ο µόνιµος χλοοτάπητας είναι κάτι που µπορεί µε επιτυχία να εφαρµοστεί, ενώ στις πιο ξηρές περιοχές ο χλοοτάπητας µπορεί να διατηρηθεί το χειµώνα και την άνοιξη να κοπεί και να ενσωµατωθεί µε καλλιεργητή.
Ο χλοοτάπητας, παρόλο που ανταγωνίζεται το αµπέλι σε θρεπτικά και νερό (και γι’ αυτόν το λόγο µπορεί να βοηθήσει στη δηµιουργία πιο ισορροπηµένων φυτών), συµβάλλει από την άλλη στην αύξηση της οργανικής ουσίας, στην καλύτερη διείσδυση του νερού της βροχής στο έδαφος, στην προστασία του εδάφους από τη διάβρωση, στην άµεση επέµβαση µετά από βροχή για την αντιµετώπιση µυκητολογικών ασθενειών και στη διάθεση θρεπτικών στα φυτά.
Η καλλιέργεια του εδάφους ή η χορτοκοπή πρέπει να εφαρµόζονται µόνο όταν τα ζιζάνια είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστικά και όχι για να φαίνεται καθαρός ο αµπελώνας.
Από την άλλη σίγουρα οι µικροί αµπελουργοί-οινοποιοί µε εκτάσεις µικρότερες των 50 στρεµµάτων µπορούν να αποφύγουν πλήρως τη ζιζανιοκτονία, ενώ σε µεγαλύτερου µεγέθους αµπελώνες µπορούν τα ζιζανιοκτόνα να χρησιµοποιούνται κάθε χρόνο σε διαφορετικό τµήµα του αµπελώνα ενώ στο υπόλοιπο να εφαρµόζεται χορτοκοπή. Σίγουρα η εφαρµογή ζιζανιοκτόνων µειώνει τον αριθµό των επεµβάσεων για τον περιορισµό των ζιζανίων σε 1-2, όµως είναι ιδιαίτερα καταστροφική για το έδαφος, τους µικροοργανισµούς του, το περιβάλλον και το ίδιο το προϊόν.
Η χρήση ορυκτών όπως ο ζεόλιθος, ο ατταπουλγίτης κ.λπ. που έχουν ως στόχο τη βελτίωση της συγκράτησης νερού και θρεπτικών από το έδαφος είναι τακτική που στο µέλλον θα έχει όλο και µεγαλύτερη εφαρµογή, όπως και λιπάσµατα-ενεργοποιητές, ενώ η χρήση κλασικών λιπασµάτων και κυρίως αζωτούχων θα περιοριστεί. Εξάλλου η παραγωγή κρασιών που αποτυπώνουν το terroir τους, που είναι το ζητούµενο, κατά την άποψή µου, προϋποθέτει υγιή, ζωντανά εδάφη που αναγκάζουν το ριζικό σύστηµα του φυτού να αναπτυχθεί και να «κουραστεί» για να βρει τα θρεπτικά και το νερό που του χρειάζονται.
Η ορθή επιλογή και διαμόρφωση του φυτού
Για κάθε τόπο υπάρχουν το κατάλληλο υποκείµενο και η κατάλληλη ποικιλία
Στους υπό δηµιουργία αµπελώνες η επιλογή του κατάλληλου υποκειµένου και της κατάλληλης ποικιλίας, προσαρµοσµένων στις εδαφοκλιµατικές συνθήκες του κάθε τόπου, ιδιαίτερα ενόψει της κλιµατικής αλλαγής, είναι από τους σηµαντικότερους παράγοντες επιτυχίας του αµπελώνα, αλλά και ένταξής του από το ξεκίνηµα σε κάποιο από τα συστήµατα αειφορίας που προαναφέρθηκαν. Τα φυτά που θα χρησιµοποιηθούν είναι καλύτερα να εµβολιαστούν µε µυκόρριζες που θα εξασφαλίσουν καλύτερες συνθήκες ανάπτυξης και στο µέλλον µικρότερη ανάγκη ανόργανων λιπασµάτων.
Σύµφωνα µε µελέτες που έγιναν στο παρελθόν συγκριτικής αξιολόγησης των διαφόρων συστηµάτων διαµόρφωσης, στο γραµµικό υποστυλωµένο σύστηµα διαµόρφωσης (Royat, Guyot κ.λπ.) που επικρατεί στην πλειονότητα των νέων αµπελώνων στη χώρα µας η σχέση ποσότητας ποιότητας είναι καλύτερη σε σχέση µε το παραδοσιακό κύπελλο.
Όµως υπό το πρίσµα της κλιµατικής αλλαγής (εάν ισχύσει το σενάριο της µείωσης της βροχόπτωσης), αλλά και του µικρότερου αποτυπώµατος άνθρακα προτείνεται η επιστροφή στο µέλλον σε πιο παραδοσιακά συστήµατα διαµόρφωσης, όπως είναι το κύπελλο. Όπως και να έχει όµως, ανεξάρτητα από το σύστηµα διαµόρφωσης που θα επιλέξει ο αµπελουργός, αυτό που έχει σηµασία είναι να του εξασφαλίζει ισορροπηµένα φυτά, µέτριας ζωηρότητας και ευρωστίας, µε καλό φωτισµό και αερισµό στο εσωτερικό του πρέµνου και γι’ αυτό πιο ανθεκτικά στις ασθένειες και στην έλλειψη νερού.
Φυτοπροστασία
Πολλοί τρόποι ορθής χρήσης
Η τοποθέτηση παγίδων παρακολούθησης του πληθυσµού της ευδεµίδας και των κοκκοειδών ώστε να επεµβαίνουµε έγκαιρα και µόνο όταν χρειάζεται, η σεξουαλική σύγχυση για την ευδεµίδα και τον ψευδόκκοκο ώστε να περιοριστούν ή και να καταργηθούν οι επεµβάσεις για τους εχθρούς αυτούς, η χρήση βιολογικών σκευασµάτων όπως o Bacillus Thurigiensis, η εναλλαγή των κλασικών µυκητοκτόνων µε βιολογικά σκευάσµατα, η ορθή εφαρµογή των φυτοπροστατευτικών (δε χρειάζεται να ψεκάζουµε και σειρές του γείτονα, δε χρειάζεται να χρησιµοποιούµε µεγαλύτερες δόσεις από τις αναγραφόµενες στην ετικέτα των σκευασµάτων κ.λπ.), είναι κάποιοι από τους τρόπους που ο αµπελουργός µπορεί να χρησιµοποιήσει για να περιορίσει το αποτύπωµα που αφήνει η δραστηριότητά του.
Άνθρωπος και µηχανήµατα
Ο άνθρωπος είναι αυτός που µε τις τεχνικές που επιλέγει επηρεάζει το αποτύπωµα του άνθρακα και την αειφορία του αµπελώνα. Είναι βέβαιο ότι όσο περισσότερο χρησιµοποιούµε µηχανήµατα στην εκµετάλλευσή µας, τόσο το αποτύπωµά µας είναι µεγαλύτερο. Σίγουρα δεν είναι διατεθειµένοι όλοι να χρησιµοποιούν ζώα, ούτε να γίνονται χειρωνακτικά οι αναγκαίες επεµβάσεις φυτοπροστασίας κ.λπ. Η εκµηχάνιση ήρθε για να µείνει, όµως κοστίζει σε πόρους και επιβαρύνει πολύ το περιβάλλον. Οι ΑΠΕ µοιάζουν µία λύση, που όµως ακόµη είναι ακριβή. Τα ηλεκτρικά τρακτέρ προς το παρόν είναι απλησίαστα, όπως και η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών που να εξασφαλίζουν την ενέργεια για µία αµπελοοινική εκµετάλλευση. Όµως στη συνετή χρήση των µηχανηµάτων, όταν υπάρχει πραγµατική ανάγκη στην καλλιέργεια, και στη θέληση των ανθρώπων για αειφόρα ανάπτυξη βρίσκεται το µέλλον.
winetrails periodiko (8)
