ΚΕΙΜΕΝΟ Δρ. Χαρούλα Σπινθηροπούλου
Γεωπόνος, ειδικός αμπελουργίας, οινοποιός
Ο ∆εκέµβριος άνοιξε την περίοδο του χειµώνα µε θερµοκρασίες και βροχοπτώσεις σχεδόν ανοιξιάτικες. Η θερµοκρασία στις περισσότερες περιοχές ήταν µέχρι και δύο βαθµούς υψηλότερη του µέσου όρου της τελευταίας δεκαετίας και η βροχόπτωση χαµηλότερη της συνηθισµένης. Ο καιρός αυτός ευνόησε το πρώιµο ξεκίνηµα των καλλιεργητικών εργασιών (καλλιέργεια εδάφους, όπου εφαρµόζεται, κλάδεµα, λίπανση κ.λπ.).
Πολλοί αµπελουργοί βρήκαν ευκαιρία να ξεκινήσουν το κλάδεµα µέσα στο ∆εκέµβριο, µε ηλιόλουστο και ζεστό καιρό, ώστε να προλάβουν να κλαδέψουν τις εκµεταλλεύσεις τους έγκαιρα, παίρνοντας το ρίσκο της πρώιµης έκπτυξης των οφθαλµών και της καταστροφής τους σε ενδεχόµενο όψιµο παγετό. Και είναι αλήθεια ότι η απουσία ισχυρών όψιµων παγετών τα τελευταία χρόνια στρέφει τους αµπελουργούς στο πρώιµο κλάδεµα.
Το πρώιµο κλάδεµα, όµως παρουσιάζει και έναν άλλο κίνδυνο, τον κίνδυνο προσβολής από τους µύκητες του ξύλου (Eικόνα 1) µε κυριότερους αυτούς που προκαλούν το λεγόµενο σύνδροµο της ίσκας. Ο κίνδυνος προσβολής είναι µικρότερος όσο οψιµότερα προς τη δακρύρροια γίνεται το κλάδεµα. Η εκροή χυµού από τις τοµές του κλαδέµατος εµποδίζει τα σπόρια των παθογόνων µυκήτων να διεισδύσουν στο εσωτερικό της τοµής και προστατεύει ως ένα βαθµό τα πρέµνα από την ίσκα. Έτσι το «Γενάρη µήνα κλάδευε, φεγγάρι µην κοιτάζεις», αλλά και η γιορτή του Αγ. Τρύφωνα (1η Φλεβάρη), προστάτη των αµπελουργών που εθιµικά σηµατοδοτεί την έναρξη του κλαδέµατος, πρέπει να αντιµετωπιστούν µε νέα µατιά.
Η εµφάνιση της ίσκας δεν είναι προφανώς πρόβληµα των τελευταίων ετών. Ταλάνιζε τους αµπελώνες κυρίως µετά τη δεκαετία του ’80 και οδήγησε στην αναµπέλωση των παλιών αµπελώνων. Θεωρώντας την καλλιέργεια ασύµφορη όταν το ποσοστό των προσβεβληµένων φυτών ξεπερνούσε το 20% και χωρίς καµία προσπάθεια ανανέωσης των άρρωστων πρέµνων, οι αµπελουργοί κατέφευγαν στην εκρίζωση και την αναφύτευσή τους. Τι λυπηρό όµως αυτό για τις ζώνες ΠΟΠ µε ιστορία, όπως η ζώνη της Νάουσας για παράδειγµα που οι αµπελώνες ηλικίας µεγαλύτερης των 50 ετών δεν ξεπερνούν τους 2-3!
ΣΚΙΑΓΡΑΦΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΙΣΚΑ
Τι είναι λοιπόν η ίσκα, πού οφείλεται και ποιες είναι οι επιπτώσεις της; Είναι ασθένεια που προκαλείται από ένα σύµπλοκο µυκήτων οι οποίοι εισέρχονται από τις πληγές των πρέµνων, καταλαµβάνουν τα αγγεία και παρεµποδίζουν την υδατική θρέψη τµήµατος του πρέµνου ή και ολόκληρου. Το προσβεβληµένο ξύλο γίνεται εύθρυπτο σαν πριονίδι, ενώ στα φύλλα τα πρώτα συµπτώµατα παρατηρούνται συνήθως τους καλοκαιρινούς µήνες και είναι χαρακτηριστικές κηλίδες µεταξύ των νεύρων οι οποίες σταδιακά γίνονται νεκρωτικές. Τα σταφύλια αρχίζουν να ξεραίνονται και όσα διατηρούν το χυµό τους αυτός είναι χαµηλόβαθµος και όξινος. Σε αρκετές περιπτώσεις η ίσκα εµφανίζεται ως αποπληξία (Εικόνα 2), δηλαδή απότοµη ξήρανση του φυτού σε διάστηµα 1-2 ηµερών, ιδιαίτερα όταν η θερµοκρασία είναι υψηλή.
Όταν η ζηµιά περιορίζεται σε τµήµα του φυτού (κεφαλή, βραχίονας), το υγιές τµήµα συνεχίζει να λειτουργεί για κάποια χρόνια και αν ο αµπελουργός το φροντίσει µε επιµέλεια, για πάρα πολλά.
Εικόνα 1
Εικόνα 2
Το προσβεβλημένο από ίσκα ξύλο γίνεται εύθρυπτο σαν πριονίδι,ενώ στα φύλλα τα πρώτα συμπτώματα παρατηρούνται συνήθως τους καλοκαιρινούς μήνες και είναι χαρακτηριστικές κηλίδες μεταξύ των νευρών οι οποίες σταδιακά γίνονται νεκρωτικές. Τα σταφύλια αρχίζουν να ξεραίνονται και όσα διατηρούν το χυμό τους αυτός είναι χαμηλόβαθμος και όξινος. Σε αρκετές περιπτώσεις η ίσκα εμφανίζεται ως αποπληξία, δηλαδή απότομη ξήρανση του φυτού σε διάστημα 1-2 ημερών, ιδιαίτερα όταν η θερμοκρασία είναι υψηλή.
Η ΕΠΙΜΕΛΗΜΕΝΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ
- Αφαίρεση των άρρωστων κεφαλών ή βραχιόνων, µε τις τοµές να γίνονται τόσο βαθιά ώστε να φτάσουµε σε υγιές ξύλο (δηλαδή χωρίς τους µεταχρωµατισµούς ή την όψη πριονιδιού που σχετίζονται µε τις ασθένειες του ξύλου).
- Επάλειψη της τοµής µε χαλκούχο ή άλλο µυκητοκτόνο σκεύασµα ή απλή πάστα επάλειψης.
- ∆ηµιουργία νέου βραχίονα ή κεφαλής.
- Εκρίζωση και αποµάκρυνση των νεκρών πρέµνων.
Συχνά οι αµπελουργοί προσπαθώντας να καλύψουν το κενό που αφήνει η αποµάκρυνση των άρρωστων πρέµνων προεκτείνουν τους βραχίονες των διπλανών µε αποτέλεσµα να δηµιουργούνται βραχίονες 2, 3, 4 µέτρων ανάλογα µε το αριθµό των πρέµνων που λείπουν. Τα σταφύλια των πρέµνων αυτών παρουσιάζουν όµως εξαιρετική ανοµοιοµορφία ως προς την ωρίµανση, κάτι που θα πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα στην πορεία ωρίµανσης και τον τρυγητό.
Όταν η ζημιά περιορίζεται σε τμήμα του φυτού, το υγιές τμήμα μπορεί να λειτουργήσει αν φροντιστεί κατάλληλα.
ΜΟΝΟ Η ΠΡΟΛΗΨΗ, ΟΠΛΟ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΩΝ
Το πρόβληµα της ίσκας είναι εντονότερο σε αµπελώνες που δέχονται µακρύ ή µεικτό κλάδεµα, αφού η αφαίρεση των αµολυτών δηµιουργεί µεγαλύτερες τοµές κλαδέµατος, σε αµπελώνες που δεν φυτεύθηκαν µε υγιές πολλαπλασιαστικό υλικό και ενδεχόµενα να φέρουν µολύσµατα των παθογόνων µυκήτων, αλλά και σε αµπελώνες µεγάλης ζωηρότητας όπου το κλάδεµα δηµιουργεί µεγαλύτερες τοµές. ∆υστυχώς αυτή τη στιγµή δεν υπάρχει κανένα θεραπευτικό σκεύασµα στη φαρέτρα µας. Μόνο η πρόληψη µπορεί να εξασφαλίσει τη µακροβιότητα των αµπελώνων µας.
Και η πρόληψη σχετίζεται µε την αποφυγή µηχανικών ζηµιών στους αµπελώνες που προκαλούνται από τρακτέρ, προκλαδευτές, µεσινέζες, φρέζες κ.λπ.) και την εφαρµογή του κλαδέµατος µε όσο το δυνατό µεγαλύτερη προσοχή:
- Αποµάκρυνση και κάψιµο των άρρωστων πρέµνων ή τµηµάτων τους.
- Αποφυγή δηµιουργίας µεγάλων τοµών µε κλάδεµα όχι σύρριζα αλλά αφήνοντας «τακούνι» το οποίο θα αφαιρεθεί την επόµενη χρονιά.
- Σταδιακή αφαίρεση του ξύλου στις περιπτώσεις αντικατάστασης βραχίονα που έχει ξεφύγει σε ύψος.
- Απολύµανση των ψαλιδιών πριν το κλάδεµα των υγιών φυτών.
- Ψεκασµός των κλαδευµένων πρέµνων µε χαλκούχα ή άλλα µυκητοκτόνα για την προστασία των πληγών αµέσως µετά το τέλος του ηµερήσιου κλαδέµατος.
Τελευταία έχουν δηµιουργηθεί σκευάσµατα µυκήτων που ανταγωνίζονται την ίσκα για το χώρο και τα θρεπτικά συστατικά στις τοµές ή που παρασιτούν τα παθογόνα ή βοηθούν στην παραγωγή ενώσεων που αναστέλλουν τη δράση των παθογόνων µυκήτων, αλλά και σκευάσµατα που στοχεύουν στην ενίσχυση της άµυνας των φυτών. Προς το παρόν η τιµή των σκευασµάτων αυτών είναι απαγορευτική για την καθολική τους χρήση. Μπορούν όµως να χρησιµοποιηθούν µε ψεκαστήρα πλάτης τοπικά, όπου υπάρχει έντονο πρόβληµα.
Ένας άλλος τρόπος να διατηρηθούν οι παλιοί αµπελώνες και να παράξουν το συγκεντρωµένο φρούτο που χρειάζεται ο οινοποιός για να δηµιουργήσει ποιοτικά κρασιά µε χαρακτήρα, είναι η αντικατάσταση των φυτών που έχουν ξεραθεί από την ίσκα µε νέα, πιστοποιηµένα, υγιή φυτά, τα οποία θα κλαδεύονται τελευταία και θα ψεκάζονται µε ανταγωνιστικούς µύκητες ώστε να αποτραπεί η εγκατάσταση σε αυτά της ίσκας. Πρόκειται για µία επίπονη εργασία, αφού η ανάπτυξη των νέων φυτών απαιτεί πολλή χειρωνακτική εργασία (πότισµα και λίπανση κάθε φυτού, ίσως και σε εβδοµαδιαία βάση κ.λπ.), και η ποιότητα των σταφυλιών τους για κάποια χρόνια δεν θα είναι αντάξια αυτής των παλαιών κληµάτων. Είναι όµως ένας τρόπος να αποφευχθεί η αναµπέλωση και να επιµηκυνθεί η ζωή των παλαιών αµπελώνων.
