της Χαρούλας Σπινθηροπούλου
H αµπελουργική ζώνη της Νάουσας αποτελεί µία από τις σηµαντικότερες της χώρας, όχι ως προς την έκτασή της που µε δυσκολία σήµερα πλησιάζει τα 5.000 στρµ., αλλά, κυρίως, ως προς τη µακρόχρονη ιστορία και τη φήµη της ποιότητας των κρασιών της. Το 1971 αποτελεί το ορόσηµο της έναρξης της σύγχρονης ιστορίας της αµπελοοινικής Νάουσας µε την αναγνώριση του ΟΠΑΠ «Νάουσα» (νυν ΠΟΠ). Είναι η χρονιά κατά την οποία µπήκαν οι βάσεις για την εγκατάσταση νέων αµπελώνων µε βάση τα επιστηµονικά δεδοµένα της εποχής.
Το παλαιό κύπελλο εγκαταλείφθηκε και έδωσε τη θέση του σε µοντέρνα υποστυλωµένα συστήµατα διαµόρφωσης, ενώ το Ξινόµαυρο παραµέρισε όλες τις άλλες ποικιλίες που καλλιεργούνταν διάσπαρτα στους παλιούς αµπελώνες (Νεγκόσκα, Σέφκα, Βάψα, Πρεκνάδι κ.ά.), ως η ποιοτικότερη ποικιλία ανάµεσά τους. Χάρη στην ύπαρξη της εταιρείας Μπουτάρη, τη βοήθεια του Ινστιτούτου Οίνου και ιδιαίτερα της µεγάλης κυρίας του ελληνικού κρασιού, Σταυρούλας Κουράκου-∆ραγώνα, και την ύπαρξη της πρώτης ∆ιεπαγγελµατικής όργάνωσης ΟΠΑΠ Νάουσα, η αµπελουργική Νάουσα µελετήθηκε όσο λίγες ζώνες στη χώρα.
Tο οινολογικό συνέδριο του 1992
Η ποιοτική διάκριση των αµπελώνων της Νάουσας
Το ποιοτικό δυναµικό των αµπελώνων της υπήρξε το θέµα ενός ερευνητικού προγράµµατος του Ινστιτούτου Οίνου, τα αποτελέσµατα του οποίου παρουσιάστηκαν στο πρώτο οινολογικό συνέδριο το 1992 στην Αθήνα. Όσο κι αν η παράδοση γνωστοποιεί την ύπαρξη ξεχωριστών αµπελότοπων στη Νάουσα (Γάστρα, Σµίξη, Καραΐδα κ.ά.), που οι αµπελώνες τους δίνονταν προίκα στους πολύφερνους γαµπρούς, σε αντίθεση µε τους λιγότερους τυχερούς που τους τιµούσαν µε αυτούς στο Κουκούλι, το ερευνητικό αυτό πρόγραµµα «ερµήνευσε» επιστηµονικά την ποιοτική αυτή διάκριση.
Παράλληλα ανέδειξε την ύπαρξη και άλλων ποιοτικών αµπελώνων στη ζώνη της Νάουσας, αφού πλέον στον ΟΠΑΠ Νάουσα συµµετείχαν αµπελώνες και άλλων περιοχών που στο τέλος του 19ου αιώνα δεν ήταν αµπελόεσσες. Ας µην ξεχνάµε ότι στις αρχές του 20ού αιώνα, ο πληθυσµός της περιοχής εµπλουτίστηκε µε πρόσφυγες της Ανατολικής Ρωµυλίας µε έντονη αµπελουργική παράδοση στην πατρώα γη, αλλά και µε τους ιδιαίτερα εργατικούς Πόντιους πρόσφυγες.
Mε µπροστάρη την εταιρεία Μπουτάρη και στη συνέχεια τη ∆ιεπαγγελµατική Οργάνωση Οίνων ΟΠΑΠ Νάουσα, και µε τη βοήθεια ερευνητικών προγραµµάτων, δηµιουργήθηκε ο εδαφολογικός χάρτης της ζώνης, ξεκίνησε η κλωνική επιλογή του Ξινόµαυρου, µελέτες του συστήµατος έδαφος-κλίµα-φυτό, µελέτη του αρωµατικού δυναµικού του Ξινόµαυρου, της σχέσης «φορτίο πρέµνων-φαινολικός πλούτος-τεχνικές οινοποίησης», πολλά από τα αποτελέσµατα των οποίων παρουσιάστηκαν στο δεύτερο οινολογικό συνέδριο το 1998, αλλά και σε άλλα συνέδρια στη συνέχεια (Αµπελος-Σαντορίνη, ∆ιεθνές συµπόσιο για το Sangiovese-Φλωρεντία, Συνέδριο Giesco στη Λισσαβώνα κ.α.) .
Επαναπροσδιορισµοός ζωνών
Ορίστηκαν 14 περιοχές και 6 κλιµατικές ζώνες
Σε αυτές τις ερευνητικές εργασίες, αλλά και σε αρκετά δεδοµένα που οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην περιοχή προσέφεραν, βασίστηκε η µελέτη «Επαναπροσδιορισµός των ζωνών Νάουσας και Γουµένισσας» που υλοποίησαν οι ∆ρόµοι του Κρασιού της Βόρειας Ελλάδας.
Στα πλαίσια αυτής της µελέτης οι µελετητές Χαρούλα Σπινθηροπούλου και Βασίλης Μαρίνος χώρισαν τη ζώνη σε 13 περιοχές µέσα σε 6 κλιµατικές ζώνες. Η διάκριση έγινε µε βάση τα δεδοµένα του µεσοκλίµατος και των εδαφικών χαρακτηριστικών των περιοχών και κυρίως του µητρικού πετρώµατος, όπως προέκυψαν από τον εδαφολογικό χάρτη.
Σε κάθε όµως µία από αυτές τις 13 περιοχές (14 µε την ένταξη και του Ροδοχωρίου στη ζώνη το 2011), υπάρχουν αµπελώνες µε διαφορετικά εδαφικά χαρακτηριστικά, που προέρχονται µεν από το ίδιο µητρικό πέτρωµα, αλλά που η εξέλιξή τους υπό την επίδραση παραγόντων όπως το κλίµα, το ανάγλυφο, οι ανθρώπινες δραστηριότητες κ.ά., έδωσε γέννηση σε διαφορετικά εδάφη.
Έτσι στη Γάστρα, στον Παλιοκαλιά, στα Γαλλικά, στη Ράµνιστα και στις άλλες περιοχές, όλοι οι αµπελώνες δεν έχουν το ίδιο έδαφος, τον ίδιο προσανατολισµό, το ίδιο µικροκλίµα και εν τέλει το ίδιο δυναµικό. Γι’ αυτόν το λόγο, η χρήση ενός τέτοιου τοπωνυµίου-περιοχής δεν µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως διακριτικό κρασιών µε συγκεκριµένα χαρακτηριστικά. Η έννοια λοιπόν του terroir Γάστρα, Γαλλικά, Παλιοκαλιάς, Ράµνιστα κ.ά. περιορίζεται σε εξαιρετικά κρασιά µεµονωµένων αµπελοτεµαχίων, συγκεκριµένων εκµεταλλεύσεων, εντός των περιοχών αυτών.
Σχέση εδάφους και Ξινόµαυρου
Βασική προϋπόθεση ο έλεγχος της παραγωγής
Η τελευταία µελέτη όµως ανέδειξε τη σχέση που υπάρχει ανάµεσα στο έδαφος (και κυρίως τη δοµή, το pH και την περιεκτικότητά του σε ανθρακικό ασβέστιο) και τα χαρακτηριστικά του Ξινόµαυρου (ανθοκυάνες, ταννίνες, αρώµατα, δοµή του κρασιού κ.ά.), µε τη βασική προϋπόθεση του ελέγχου της παραγωγής. Η σχέση αυτή θα µπορούσε να αποτελέσει τη βάση για την ανάδειξη αµπελώνων που λόγω εδάφους, κλίσης, κλίµατος, αµπελοκαλλιεργητή, έχουν τα εχέγγυα να δώσουν κρασιά, ποιοτικά, µε ιδιαίτερο χαρακτήρα και αναγνωρίσιµη προσωπικότητα. Να αποτελέσουν τα µελλοντικά crus της Νάουσας.
Αυτά θα µπορούσαν να είναι για παράδειγµα τµήµατα ενός αµπελώνα, δύο-τρεις ή και περισσότεροι γειτονικοί αµπελώνες µιας περιοχής µε ίδια χαρακτηριστικά, που οι αµπελουργοί και οι οινοποιοί τους επιθυµούν να τα διαφοροποιήσουν σε σχέση µε την κλασική τους Νάουσα, γιατί θεωρούν ότι αυτοί οι αµπελώνες, single vineyards ή τµήµατά τους δίνουν σταθερά κάθε χρόνο κρασιά ιδιαίτερα σε σχέση µε τις υπόλοιπες Νάουσες.
Για να µην αρχίσουµε όµως να θεωρούµε ότι αφού το δικό µας κρασί είναι το καλύτερο, άρα θα µπορεί να αναγράφει στην ετικέτα τον όρο αµπελoτόπι «Χαρούλα», πρέπει να θεσπιστούν οι προϋποθέσεις χρήσης του όρου και κυρίως ο µηχανισµός ελέγχου, τόσο του αµπελώνα, όσο και του ίδιου του κρασιού που κυκλοφορεί ως Αµπελοτόπι «Χαρούλα». Και εδώ αρχίζουν τα δύσκολα, όπως σε κάθε τι που χρήζει ελέγχου. Είναι πολύ εύκολο να πει κάποιος ότι η αγορά θα δείξει ποιο είναι καλό και ποιο όχι γι’ αυτό και δεν χρειάζεται µηχανισµός ελέγχου, απλά µία δήλωση ότι το κρασί είναι από ένα συγκεκριµένο αµπελώνα, του οποίου το όνοµα φέρει στην ετικέτα. Και µια και έχουµε παράδοση στο ότι δηλώσεις είσαι, τα crus θα εκτιναχθούν, όπως τα κρασιά «άγνωστων ποικιλιών»…
Οινοποιοί και αµπελουργοί µαζί
Αποφασίζουν για το µέλλον της περιοχής τους
Κατά την άποψή µου, τόσο οι προϋποθέσεις, οι κανόνες, όσο και ο µηχανισµός ελέγχου θα πρέπει να περάσουν στα χέρια τοπικών φορέων, ας τους ονοµάσουµε συµβούλια περιοχών. Οι αµπελουργοί και οινοποιοί µιας περιοχής, χαράζουν το αµπελοοινικό της µέλλον. Και είτε αποφασίζουν µε κάθε σοβαρότητα να το διεκδικήσουν, είτε αφήνουν τα πράγµατα ως έχουν, ασπαζόµενοι το «µοναχός σου χόρευε και όσο θέλεις πήδα», αρκούνται σε αυτό που έχουν ήδη πετύχει και δεν επιθυµούν κάτι άλλο.
Προσωπικά πιστεύω στην ύπαρξη µέσα στη ζώνη αµπελώνων προικισµένων µε εξαιρετικά χαρακτηριστικά, ικανών να δώσουν ιδιαίτερα κρασιά, αµπελώνων που και ενόψη της κλιµατικής αλλαγής θα εξακολουθούν να δίνουν τις καλύτερες Νάουσες. Αυτούς τους αµπελώνες θεωρώ ότι όλοι οι οινοποιοί της Νάουσας έχουν χρέος να προστατέψουν, ακόµη και εάν δεν ανήκουν στους ίδιους. Γιατί αυτοί οι ξεχωριστοί αµπελώνες και τα κρασιά τους, που θα πρέπει να αναγνωριστούν ως τα crus της Νάουσας, θα δώσουν προστιθέµενη αξία στον αµπελώνα και το κρασί της Νάουσας.
Αρωγός στην προσπάθεια να αναδειχθούν οι προικισµένοι αµπελώνες, το γραφείο Αµπελουργίας της ∆ιεύθυνσης Αγροτικής Ανάπτυξης. Ηδη η επιτροπή ΠΟΠ που συγκαλείται κάθε χρόνο για την αξιολόγηση των κρασιών «Νάουσα», κάνει µια σοβαρή δουλειά, µε σαφή περιγραφή της ποιότητας της Νάουσας του κάθε οινοποιού. Τα αποτελέσµατα της αξιολόγησης του κρασιού του, κοινοποιούνται στον ίδιο, αποτελώντας εξαιρετική βοήθεια, ενώ το σύνολο των αξιολογήσεων βρίσκεται στα χέρια της διεύθυνσης αγροτικής ανάπτυξης.
Ετικέτα µε το όνοµα του αµπελώνα
Εφόσον ελεγχθεί ότι ισχύουν οι σχετικές προϋποθέσεις
Ας φανταστούµε ότι µια τέτοια επιτροπή θα αξιολογούσε και υποψήφια crus της Νάουσας, θα τα βαθµολογούσε τυφλά και εάν η βαθµολογία ήταν πάνω από το όριο που θα έθετε το συµβούλιο περιοχής θα µπορούσε να αναγραφεί στην ετικέτα το όνοµα του αµπελώνα, εφόσον ισχύουν οι προϋποθέσεις που θα τεθούν για τον αµπελώνα. Παράλληλα µία επιτροπή πάλι από τους αµπελουργούς-οινοποιούς του συµβουλίου, θα έλεγχε τον αµπελώνα πριν τον τρύγο (αποστάσεις φύτευσης, παραγωγή ανά πρέµνο, σχέση φυλλικής επιφάνειας/kg σταφυλιού, έδαφος, φυτουγεία, κλίση κ.α., όσα θα αποφασίσει το συµβούλιο της περιοχής ότι απαιτούνται για την αναγνώριση ενός αµπελώνα cru). Κάποια στοιχεία θα ελέγχονται µία φορά και κάποια άλλα, όπως η παραγωγή, κάθε χρόνο. Με τον τρόπο αυτό, κάθε χρόνο θα συγκεντρώνεται όλο και περισσότερο υλικό, όλο και περισσότερες αποδείξεις για την αξία του εκάστοτε αµπελώνα και θα τεκµηριώνεται όλο και καλύτερα η αναγνώριση.
Μακρόχρονη αµπελοοινική ιστορία
Με βάση τη φορολογία της δεκάτης, το 1906, η καλλιεργούµενη µε αµπέλια έκταση στη Νάουσα ξεπερνούσε τα 20.000 στρµ., ενώ 7 χρόνια αργότερα, στην ελεύθερη πλέον περιοχή, η έκταση περιορίστηκε στα 7.000 στρµ., για να συνεχίσει την πτωτική της πορεία για πολλούς και διαφόρους λόγους (πόλεµοι, φυλλοξήρα, ανταγωνιστικές καλλιέργειες) και να φτάσει σε µόλις 500 στρµ. τη δεκαετία του ’60.
Να πρωτοστατήσει η Νάουσα
Όλο αυτό που περιγράφεται στο παρόν άρθρο απαιτεί συστηµατική δουλειά και έλεγχο η αξιολόγηση. Γνωρίζοντας όµως ότι η Νάουσα έχει δείξει σηµάδια σοβαρών συλλογικών προσπαθειών, τόσο σε επίπεδο προώθησης, όσο και κυρίως σε επίπεδο προστασίας και ελέγχου της παραγωγής της, ελπίζω ότι και στο µέλλον θα είναι από τις πρώτες περιοχές που θα επιδιώξει την ανάδειξη και αναγνώριση των χαρισµατικών αµπελώνων-crus.
