H εµφάνιση απότοµων καιρικών αλλαγών στη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου, έχει δυσκολέψει πολύ το έργο των αµπελουργών σε όλα τα αµπελουργικά διαµερίσµατα της χώρας. Ουσιαστικά οδηγούµε το αµπέλι χωρίς σταθερή πυξίδα εφαρµογών. Αυτό έχει βέβαια και τα θετικά του, αφού θα πρέπει να επεµβαίνουµε όταν πραγµατικά χρειάζεται και όχι προληπτικά: Tι πειράζει, ας έχουµε το κεφάλι µας ήσυχο, όπως, συχνά, εµείς οι αµπελουργοί λέµε. Ταυτόχρονα όµως βλέπουµε και το κόστος της καλλιέργειας να αυξάνει δραµατικά. Και κει που νοµίζαµε ότι πλέον γνωρίζουµε να καλλιεργούµε σωστά και να παράγουµε τα σταφύλια που τα οινοποιεία θέλουν για τον τύπο των προϊόντων που επιθυµούν, αντιλαµβανόµαστε ότι θα πρέπει να αρχίσουµε πάλι από την αρχή, να ξανασυστηθούµε µε το αµπέλι µας.
Ξεφυλλίστε και κατεβάστε σε υψηλή ανάλυση το Wine Trails Ιουλίου-Σεπτεμβρίου
Η βροχερή άνοιξη, το υπερβολικά θερµό καλοκαίρι, το ήπιο φθινόπωρο και ο ακόµα ηπιότερος χειµώνας, θα αποτελούν την κανονικότητά µας σε συνδυασµό µε τα ακραία καιρικά φαινόµενα σε όλη τη διάρκεια του έτους.
Η πρώτη σηµαντική απόφαση που θα πρέπει ως αµπελουργοί να πάρουµε, είναι να καλλιεργούµε διαφορετικά, ανάλογα µε τις συνθήκες που επικρατούν στη διάρκεια της χρονιάς. Να ξεχάσουµε ότι κάθε χρόνο θα εφαρµόζουµε τις ίδιες καλλιεργητικές τεχνικές, θα κάνουµε τις ίδιες φυτοπροστατευτικές επεµβάσεις και θα συγκοµίζουµε την παραγωγή του αµπελώνα µας, µε βάση αυτά που γνωρίζαµε ως σήµερα. Οι συνθήκες δεν είναι πλέον ίδιες. Τα θερινά κλαδέµατα (το βλαστολόγηµα, οι µασχάλες-αφαίρεση ταχυφυών, η αφαίρεση των φύλλων, το κορυφολόγηµα), η καλλιέργεια ή µη του εδάφους, η καταπολέµηση των εχθρών και των ασθενειών κ.ά. θα πρέπει να ιδωθούν µε νέα µατιά. Αλλά και ο χρόνος τρυγητού πλέον δεν είναι εύκολο να πραγµατοποιηθεί στην επιθυµητή τεχνολογική ωριµότητα του σταφυλιού, οπότε θα πρέπει να συµβιβαστούµε µε τον τρυγητό στην καλύτερη δυνατή ωρίµανση µε βάση τις συνθήκες της χρονιάς.
Κυρίως όµως νοµίζω ότι θα πρέπει να αλλάξουµε τη φιλοσοφία της καλλιέργειάς µας και να ενδιαφερόµαστε περισσότερο για τις επιπτώσεις της στα φυτά µας, στον αµπελώνα µας και στο ευρύτερο περιβάλον. Και αυτό είναι και το δυσκολότερο, γιατί τα οφέλη δεν είναι άµεσα, είναι όµως µακροπρόθεσµα και θα εξασφαλίσουν τη βιωσιµότητα της εκµετάλλευσής µας. Στο παρόν άρθρο θα επικεντρωθώ κυρίως στα θερινά κλαδέµατα που αποκτούν ιδιαίτερη σηµασία εν όψει της κλιµατικής αλλαγής.
Με νέα µατιά τα θερινά κλαδέµατα
Με τον όρο θερινά κλαδέµατα εννοούµε τις ανθρώπινες επεµβάσεις στη βλάστηση που πραγµατοποιούνται κατά τη διάρκεια της άνοιξης και του καλοκαιριού. Ο στόχος των επεµβάσεων αυτών είναι, µεταξύ άλλων, η επίτευξη ισορροπίας ανάµεσα στη βλάστηση και την παραγωγή, η διατήρηση του υφιστάµενου συστήµατος διαµόρφωσης, η δηµιουργία υγιούς µικροκλίµατος στο εσωτερικό του φυτού, ο έλεγχος της παραγωγής, η βελτίωση της ποιότητας.
Το βλαστολόγηµα, η αφαίρεση των ταχυφυών, το κορυφολόγηµα, η αραίωση σταφυλιών, η αφαίρεση φύλλων, αποτελούν τα συνήθη θερινά κλαδέµατα. Τόσο ο χρόνος εφαρµογής τους, όσο και η αυστηρότητά τους εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, µε σηµαντικότερους την ποικιλία, τον αµπελώνα, τις συνθήκες της χρονιάς, τον επιδιωκόµενο στόχο. Η πιο σηµαντική βέβαια αρχή, την οποία θα πρέπει να υπηρετούν τα θερινά κλαδέµατα (αλλά και όλες οι καλλιεργητικές µας επεµβάσεις), είναι η επίτευξη ισορροπίας στον αµπελώνα. Ισορροπηµένος αµπελώνας σηµαίνει µέτριας ζωηρότητας φυτά και λιγότερες θερινές επεµβάσεις, λιγότερες εισροές και µικρότερο κόστος παραγωγής.
Κάτι τέτοιο όµως τα τελευταία χρόνια µοιάζει δύσκολο, µε εξαίρεση τις νησιωτικές περιοχές, αφού οι άφθονες βροχές της άνοιξης οδηγούν αµπελώνες στους οποίους είχε επιτευχθεί ισορροπία τα προηγούµενα χρόνια, να γίνονται υπερβολικά ζωηροί, ακόµη και χωρίς λίπανση, εξαιτίας του άφθονου νερού. Και στη συνέχεια η απότοµη αύξηση της θερµοκρασίας και η έλλειψη νερού, να τους ζορίζει πολύ.
Το βλαστολόγηµα προς το παρόν µένει µάλλον ανεπηρέαστο όσον αφορά στον τρόπο εφαρµογής του. Η αφαίρεση όµως των ταχυφυών (µασχάλες), των φύλλων, το κορυφολόγηµα, η αραίωση φορτίου, είναι οι εργασίες που θα πρέπει να ξαναδούµε µε άλλη µατιά.
Α. Αφαίρεση ταχυφυών – Αφαίρεση φύλλων
Πολλές φορές η βροχερή άνοιξη µας φοβίζει, γιατί αυξάνει τον κίνδυνο προσβολής από µυκητολογικές ασθένειες, αλλά και από την παρουσία εχθρών που ευνοούνται από αυτήν, για παράδειγµα των κοκκοειδών της αµπέλου. Για να αποφύγουµε τις προσβολές και να εξασφαλίσουµε καλύτερο αερισµό στο εσωτερικό των πρέµνων, καταφεύγουµε στην αφαίρεση των ταχυφυών στο περιβάλλον της σταφυλικής ζώνης, ή και φύλλων µαζί, από τη µία ή και τις δύο πλευρές των σειρών. Η εργασία αυτή γίνεται πριν την ανθοφορία ή και αµέσως µετά την καρπόδεση, µε το σκεπτικό να συνηθίσουν οι νεαρές ράγες στην αυξηµένη θερµοκρασία και να µην καούν από την απότοµη έκθεσή τους στο ήλιο. Όµως δυστυχώς, το καλοκαίρι ξεκινά µε πολύ αυξηµένες θερµοκρασίες και µε τα σταφύλια να είναι εκτεθειµένα στην ηλιακή ακτινοβολία. Οι περισσότερες λοιπόν πρόδροµες αρωµατικές ενώσεις εξαφανίζονται, όπως και τα οξέα και κυρίως το µηλικό. Και όσο και διαθέσιµο νερό και εάν έχουµε, η αυξηµένη θερµοκρασία από την άµεση έκθεση των σταφυλιών στον ήλιο είναι γεγονός, µπορεί δηλαδή να µην έχουµε υδατικό στρες, έχουµε όµως σίγουρα stress από την ηλιακή ακτινοβολία και την αυξηµένη θερµοκρασία.
Τι θα µπορούσαµε να κάνουµε ώστε να µειώσουµε τις συνέπειες πέρα από τη χρήση «αντιηλιακών φιλµ» ή και ενδεχόµενα διχτυών που να περιορίζουν την ηλιακή ακτινοβολία (και που µάλλον δεν θα τα αποφύγουµε στο µέλλον); Η µέχρι τώρα πρακτική ήταν η αφαίρεση των ταχυφυών µέχρι και ένα γόνατο πάνω από το τελευταίο τσαµπί, ώστε να βελτιωθεί ο αερισµός στο περιβάλλον των σταφυλιών και να καταπολεµήσουµε καλύτερα τις ασθένειες. Τα κύρια φύλλα προστατεύουν τα σταφύλια από την απευθείας έκθεση στον ήλιο. Όµως τα φύλλα αυτά όντας λειτουργικά περίπου δύο µήνες από το σχηµατισµό τους, µε το πρώτο θερµοκρασιακό ή υδατικό stress πέφτουν, αφήνοντας τα σταφύλια εκτεθειµένα. Εάν δεν υπάρχουν οι µασχάλες στη σταφυλική ζώνη, δεν υπάρχουν φύλλα που να προστατεύουν τα σταφύλια µας.
Εάν ρίξουµε φύλλα ή και τις µασχάλες από τη µία πλευρά που τη βλέπει ο πρωινός ήλιος, σαφώς και είναι καλύτερη λύση, όµως και πάλι µε την αυξηµένη θερµοκρασία που επικρατεί πλέον και τις πρωινές ώρες, έχουµε, ιδιαίτερα στις ευαίσθητες στις αυξηµένες θερµοκρασίες ποικιλίες, όπως το Ξινόµαυρο, εγκαύµατα και από την ανατολική πλευρά.
Β. Κορυφολόγηµα
Το κορυφολόγηµα συνίσταται στην αφαίρεση µικρού, 1-20 εκ. (ελαφρύ κορυφολόγηµα) ή µεγάλου τµήµατος της κορυφής της κληµατίδας, 20-50 εκ. (αυστηρό κορυφολόγηµα). Ο βασικός του σκοπός είναι η κατάργηση της κυριαρχίας της κορυφής των βλαστών προς όφελος των ανθοταξιών και των νεοσχηµατιζόµενων σταφυλιών, η αλλαγή δηλαδή στην κατεύθυνση των θρεπτικών ουσιών από την αναπτυσσόµενη κορυφή του κύριου βλαστού και των ταχυφυών προς το σταφύλι. Παράλληλα το κορυφολόγηµα συµβάλλει στη δηµιουργία υγιούς µικροκλίµατος εντός του αµπελώνα, στον έλεγχο της παραγωγής, του χρόνου τρυγητού κ.λπ. Ανάλογα µε τη ζωηρότητα του αµπελώνα µπορούν να γίνουν από κανένα ως 3 µε 4 περάσµατα. Σε αδύνατους αµπελώνες, µπορεί να µην χρειαστεί κανένα κορυφολόγηµα, ενώ σε πολύ ζωηρούς αµπελώνες, ιδιαίτερα όταν το κορυφολόγηµα που εφαρµόζεται είναι αυστηρό και οι συνθήκες ευνοούν τη βλάστηση (περίσσεια νερού και θρεπτικών), µπορεί να χρειαστούν 3-4 περάσµατα.
Ποικίλλει ο χρόνος εφαρµογής
Ο χρόνος εφαρµογής του κορυφολογήµατος ποικίλει όπως και των άλλων θερινών κλαδεµάτων ανάλογα µε τον επιδιωκόµενο σκοπό. Σε ποικιλίες που ανθορροούν (Μοσχάτο Αµβούργου, Merlot, Sauvignon κλπ), το ελαφρύ κορυφολόγηµα όταν ξεκινά η άνθηση (τα πρώτα ανοικτά λουλούδια), βελτιώνει την καρπόδεση και αυξάνει την παραγωγή του αµπελώνα, ενώ σε ποικιλίες που έχουν πυκνά σταφύλια, το όψιµο κορυφολόγηµα οδηγεί σε χαλαρότερο σταφύλι που προστατεύεται ευκολότερα από τις ασθένειες. Σε ποικιλίες που ωριµάζουν πρώιµα και επιδιώκεται η οψίµισή τους, ένα αυστηρό κορυφολόγηµα, ακριβώς 1-2 γόνατα πάνω από το τελευταίο σταφύλι µπορεί να βοηθήσει στην καθυστέρηση της ωρίµανσής τους (βέβαια ενδεχόµενα να καθυστερήσει τη βλάστηση την επόµενη χρονιά, κάτι όµως που µοιάζει επιθυµητό υπό το πρίσµα του πρώιµου τρυγητού που προκαλεί η κλιµατική αλλαγή).
Η αύξηση της ζωηρότητας που δηµιουργούν οι αυξηµένες βροχοπτώσεις την άνοιξη, αυξάνουν τον αριθµό των επεµβάσεων του κορυφολογήµατος, και από την άλλη, οι πολύ ζεστές µέρες, αλλά και νύχτες, απαιτούν την ύπαρξη πλούσιου φυλλώµατος και µεγάλου πάχους στην κορυφή του συστήµατος υποστύλωσης, καθαρά για λόγους σκίασης. Θα µου πείτε, η διατήρηση πλούσιου φυλλώµατος σηµαίνει και αύξηση των αναγκών σε νερό, λόγω εντονότερης διαπνοής. Όντως, συστήµατα µε πλουσιότερη φυλλική επιφάνεια, έχουν µεγαλύτερες ανάγκες σε νερό, από την άλλη σκιάζουν και περισσότερο όχι µόνο τα σταφύλια, αλλά και το έδαφος. Εποµένως η εφαρµογή του είδους του κορυφολογήµατος (ελαφρύ ή αυστηρό) σχετίζεται µε την δυνατότητα άρδευσης ή µη, την παραγωγή, την ποικιλία και τον τύπο του εδάφους, και είναι απόφαση δική µας το τι θα επιλέξουµε.
Αφαίρεση φύλλων από την πλευρά που βλέπει ο πρωινός ήλιος
Η πιο σωστή επιλογή νοµίζω είναι να αφαιρέσουµε µόνο φύλλα και µόνο από την ανατολική πλευρά ή την πλευρά που βλέπει κυρίως ο πρωινός ήλιος, διατηρώντας τις µασχάλες. ‘Έτσι θα έχουµε τα νεαρά φύλλα των ταχυφυών να προστατεύουν τα σταφύλια. Εννοείται ότι όταν οι µασχάλες µεγαλώσουν αρκετά τις κορυφολογούµε τόσο όσο, όσο για να διατηρήσουµε τη σκίαση στη ζώνη των σταφυλιών.
Ποτίζουµε για να συντηρήσουµε τα φυτά, όχι για να αυξήσουµε παραγωγή
Το νερό είναι ένα αγαθό που µας προσφέρεται, ολοένα και λιγότερο απλόχερα. Ας προσπαθήσουµε να µην το σπαταλάµε ανώφελα. Ας είµαστε λίγο φειδωλοί στη χρήση του και to the point όπως λέµε και στο χωριό µου. Έχω δει πολλές περιπτώσεις όπου η ξήρανση των φύλλων της βάσης της κλιµατίδας οδηγεί τους αµπελουργούς στο πότισµά τους, ενώ η κορυφή της κλιµατίδας δεν σταµατά να αναπτύσσεται. Αυτό οφείλεται σε αυξηµένη ακτονοβολία και θερµικό σοκ και όχι σε έλλειψη νερού. Η έλλειψη νερού οδηγεί σε ξήρανση της κορυφής και των ελίκων της κορυφής και η µέτρηση του υδατικού δυναµικού του φύλλου το αποδεικνύει.
Το αµπέλι θα πρέπει να ξεκινάει τη βλάστηση µε ικανά αποθέµατα νερού, γι’ αυτό η άρδευση στην αρχή της βλαστικής περιόδου έχει νόηµα στις περιοχές που οι βροχές το χειµώνα και την άνοιξη είναι λιγοστές (στις Κυκλάδες π.χ.). Το ίδιο ισχύει και µετά τον τρύγο, βοηθούµε τα φυτά µας να διατηρήσουν το φύλλωµά τους ενεργό όσο το δυνατό περισσότερο και δεν αφαιρούµε βλάστηση νωρίς (π.χ. κλαδοκάθαρος), όσο υπάρχουν φύλλα.
Στις περιοχές που υπάρχουν αρκετές βροχές το χειµώνα και την άνοιξη, θα χρειαστεί να ποτίσουµε µόνο όταν υπάρχει έλλειψη νερού, υπάρχουν θάλαµοι πίεσης, εργαλεία µέτρησης της υγρασίας του εδάφους, αλλά και η παρατήρηση των φυτών µας. Όταν υπάρχει διαθέσιµο νερό για το φυτό, η ανώτερη έλικα ξεπερνά την κορυφή της κλιµατίδας (κορυφαίο µερίστωµα), όσο το νερό µειώνεται η κορυφή και οι έλικες στεγνώνουν.. Ποτίζουµε τόσο όσο να σκληραγωγήσουµε τα φυτά και να τα βοηθήσουµε να στείλουν τις ρίζες τους βαθύτερα.
∆εν ποτίζουµε γιατί έχουµε διαθέσιµο νερό, γιατί αυτό το στερούµε από άλλους που µπορεί να το έχουν περισσότερο ανάγκη και από τα βαθύτερα στρώµατα του εδάφους. Ας περιορίσουµε τη χρήση του, διαφορετικά θα τα κάνουµε µαλθακά σαν τους ανθρώπους, να µην αντέχουν στο πρώτο stress και θα τα οδηγήσουµε σταδιακά στο θάνατο. «Παν µέτρον άριστον» έλεγαν οι πρόγονοί µας για τους οποίους είµαστε πολύ περήφανοι, αλλά δυστυχώς µόνο στα λόγια.
Πράσινος τρύγος για µείωση παραγωγής και βελτίωση ποιότητας
Στόχος του πράσινου τρύγου είναι η µείωση της παραγωγής και η συνακόλουθη βελτίωση της ποιότητας των σταφυλιών. Το ποσοστό των σταφυλιών που αφαιρούνται και ο χρόνος αραίωσης σχετίζεται µε το ύψος της επιθυµητής παραγωγής. Όσο νωρίτερα, αφαιρούνται τα τσαµπιά, τόσο µικρότερο το ποσοστό της µείωσης, αφού τόσο τα σταφύλια που αποµένουν, όσο και οι ράγες τους αποκτούν µεγαλύτερο µέγεθος. Στη χώρα µας έχουν δοκιµαστεί διαφορετικοί χρόνοι αραίωσης των σταφυλιών (µετά την καρπόδεση, στο στάδιο του µπιζελιού, στην έναρξη ή το µέσο του περκασµού) σε αρκετές ελληνικές ποικιλίες. Ιδιαίτερα στις ερυθρές ποικιλίες ως καταλληλότερος χρόνος θεωρείται αυτός της έναρξης µε µέσα περκασµού, αφού η πρώιµη αφαίρεση των σταφυλιών οδηγεί σε µεγαλύτερα και πυκνότερα τσαµπιά και µεγαλύτερες ράγες.
Αύξηση της ζωηρότητας των φυτών
Η πρακτική της αραίωσης των σταφυλιών µπορεί να βελτιώνει την ποιότητα της παραγωγής ως ένα βαθµό, παράλληλα όµως συµβάλλει στην αύξηση της ζωηρότητας των φυτών µε ό,τι αρνητικό αυτό συνεπάγεται (αύξηση της παραγωγής την επόµενηχρονιά, ανισορροπία κ.λπ.). Είναι µια πρακτική που θα λέγαµε ότι οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλο. Ο αµπελουργός αραιώνει τον ένα χρόνο, αυξάνοντας τη ζωηρότητα και την παραγωγικότητα της επόµενης χρονιάς, οπότε θα πρέπει να επέµβει και πάλι και ούτω καθεξής. Είναι προτιµότερο σε περιπτώσεις που επιζητείται ο έλεγχος της παραγωγής αυτός να επιδιώκεται µε τη δηµιουργία ισορροπηµένων φυτών (περιορισµός της λίπανσης, έλεγχος του νερού της άρδευσης, ενίσχυση του ανταγωνισµού µε τη φυσική χλωρίδα των αµπελώνων κ.λπ.) και όχι µε την αραίωση φορτίου.
Μία πρακτική που µπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση της ποιότητας, είναι η αφαίρεση των σταφυλιών αργά, ένα µήνα πριν τον αναµενόµενο τρύγο, αφαιρώντας τα σταφύλια µε εγκαύµατα, και δίνοντας τη δυνατότητα στα υπόλοιπα σταφύλια να ωριµάσουν καλά. Ετσι υπάρχει µία καθυστέρηση στην ωρίµανση, αλλά και παράλληλα µία βελτίωση της ποιότητας των σταφυλιών που διατηρούµε στο πρέµνο.
