Στην Ελλάδα της έντονης ηλιοφάνειας (τουλάχιστον στις περισσότερες περιοχές της) το σύνηθες κλάδεµα καρποφορίας των οινοποιήσιµων ποικιλιών ήταν το κοντό, που εξασφάλιζε µια υπέρ του δέοντος παραγωγή, αφού οι περισσότερες γηγενείς αλλά και διεθνείς ποικιλίες είχαν µια πολύ ικανοποιητική γονιµότητα οφθαλµών στις ευλογηµένες συνθήκες της χώρας µας.
Εξαίρεση κάποιες διεθνείς ποικιλίες που στις ψυχρότερες περιοχές έπρεπε να κλαδευτούν σε αµολυτή (µακρύ κλάδεµα) ώστε να δώσουν ικανοποιητική παραγωγή, αλλά και σε κάποιες περιοχές, όπως η Σαντορίνη που το παραδοσιακό σύστηµα διαµόρφωσης προσαρµοσµένο στο ιδιαίτερο περιβάλλον της, επέβαλε την εφαρµογή αµολυτής.
Καθώς οι γνώσεις µας εµπλουτίζονταν, αρχίσαµε να κλαδεύουµε σε αµολυτή και ποικιλίες που έδιναν πολύ πυκνόραγο σταφύλι, όπως για παράδειγµα η Μαλαγουζιά, για να αποφύγουµε την προσβολή από το βοτρύτη, αφού τα σταφύλια στην περίπτωση της αµολυτής, ήταν πιο χαλαρά σε σχέση µε αυτά του κοντού κλαδέµατος και άρα µπορούσαν να προστατευτούν καλύτερα.
Παράλληλα έγινε φανερό ότι µε την εφαρµογή της αµολυτής, το βλαστολόγηµα, µία από τις σηµαντικότερες εργασίες του αµπελιού, ήταν πιο εύκολο και πιο γρήγορο και άρα χρειάζονταν λιγότερα εργατικά χέρια.
Σε κάποιες ποικιλίες µε τάση ανθόρροιας από την άλλη, όπως το Merlot,η διαµόρφωση των φυτών σε συστήµατα τύπου λύρας µε περισσότερο παλαιό ξύλο, βελτίωνε την καρπόδεση της ποικιλίας λόγω περισσότερων αποθησαυριστικών ουσιών, ενώ σε ποικιλίες όπως το Ξινόµαυρο το κοντό κλάδεµα στο ίδιο σύστηµα διαµόρφωσης, όπως και στο κλασικό Royat σε πειράµατα στη Νάουσα έδινε πολύ καλύτερες ταννίνες και καλύτερη ωρίµανση ραγών γενικότερα σε σχέση µε το σύστηµα Guyot (αµολυτή).
Ο αµπελουργός κάτω από αυτό το πρίσµα πρέπει να σκεφτεί ποιο σύστηµα κλαδέµατος θα επιλέξει ανάλογα µε την ποικιλία, την περιοχή που θα καλλιεργήσει τον αµπελώνα του και τον τύπο του κρασιού που θέλει να παράγει.
Γενικές αρχές κλαδέµατος
Όποιο κλάδεµα όµως κι αν επιλέξει θα πρέπει να γνωρίζει και να εφαρµόζει τις γενικές αρχές του κλαδέµατος:
■Υπολογίζουµε των αριθµό των µατιών που θα αφήσουµε ανάλογα µε την παραγωγή που επιδιώκουµε και πάντα όµως σε σχέση µε την πρώτη και βασική αρχή του κλαδέµατος: κλαδεύουµε ανάλογα µε τη ζωηρότητα και την ευρωστία του κάθε φυτού.
■Προσπαθούµε από την αρχή που διαµορφώνουµε το φυτό, οι πληγές που πραγµατοποιούµε κατά το κλάδεµα να βρίσκονται από την ίδια πλευρά του φυτού, ώστε να µην διακόπτεται-εµποδίζεται η ροή του χυµού προς τους βλαστούς και τα σταφύλια.
■Ψεκάζουµε µε κάποιο χαλκούχο σκεύασµα αµέσως µετά το κλάδεµα, ενώ απολυµαίνουµε και τα ψαλίδια σε τακτά διαστήµατα.
■Το κλάδεµα φροντίζουµε να γίνεται, κατά το δυνατόν, µε καλό καιρό.
■Προσπαθούµε να διατηρήσουµε το σχήµα του φυτού και να µην µειώνουµε τη φυλλική του επιφάνεια (αυξάνοντας το ύψος των κεφαλών).
■ Όταν αφαιρούµε κεφαλές, βραχίονες ή τον καβαλάρη στις κεφαλές (τον ανώτερο δηλαδή βλαστό της κεφαλής) δεν κλαδεύουµε σύρριζα στο παλιό ξύλο, αλλά αφήνουµε ένα τακούνι το µήκος του οποίου εξαρτάται από το πάχος του τµήµατος που αφαιρούµε (1,5-2 φορές µεγαλύτερο). Ακόµη και όταν κλαδεύουµε τον πεζό (τον κατώτερο βλαστό της κεφαλής) ή µικραίνουµε το µήκος της αµολυτής, αφήνουµε ένα τµήµα πάνω από τον τελευταίο οφθαλµό µεγαλύτερο από το πάχος του τµήµατος που αφαιρούµε, ώστε η φυσιολογική νέκρωση που θα προκύψει λόγω τοµής, να µην επηρεάσει το µάτι που βρίσκεται κάτω από την τοµή. Γιατί µιλάµε συνεχώς για την προσβολή των τοµών από τις ασθένειες του ξύλου και ιδιαίτερα την ίσκα που είναι και η συχνότερη ασθένεια του ξύλου, δεν ασχολούµαστε όµως και µε τη φυσιολογική νέκρωση των ιστών λόγω των τοµών του κλαδέµατος.
Στόχος η δηµιουργία ισορροπηµένων φυτών
Η άποψη ότι εάν αφήσουµε τακούνι (ή αφαιρέσουµε τον καβαλάρη όταν το µεσογονάτιο είναι πολύ µικρό) θα βγουν πολλοί βλαστοί γύρω από την τοµή έχει σχέση µε την ποικιλία και κυρίως µε τη ζωηρότητα των φυτών. Υπερβολικά ζωηρές ποικιλίες ή πολύ ζωηρά φυτά βγάζουν συνήθως βλαστούς και χρειάζεται µεγαλύτερη προσοχή και επιπλέον εργασία στο βλαστολόγηµα (και εδώ η δηµιουργία ισορροπηµένων φυτών προβάλει για µια ακόµη φορά ο στόχος που θα πρέπει να θέτουν οι αµπελουργοί όταν θέλουν να παράξουν ποιοτικά σταφύλια). Το ερώτηµα είναι τι είναι πιο σηµαντικό, η επιπλέον εργασία ή ο κίνδυνος νέκρωσης κεφαλών ή βραχιόνων από την πραγµατοποίηση µεγαλύτερων τοµών και άρα µεγαλύτερης, σε βάθος, νέκρωσης.
Κλάδεµα και αναγεννητική αµπελουργία
Είναι γνωστή η σχέση µεταξύ παλαιών κληµάτων και ποιότητας των αµπελοοινικών προιόντων. Είναι επίσης γνωστό ότι η ύπαρξη αµπελώνων µεγάλης ηλικίας σε µία περιοχή είναι αποδεικτική της ιστορίας της ως αµπελόεσσα.
Εάν δούµε τις περισσότερες περιοχές της χώρας µας, παρόλη την ιστορία τους ως αµπελουργικές ζώνες, διαθέτουν λίγους αµπελώνες ηλικίας µεγαλύτερης των 50 ετών. Κι αυτό γιατί µε την έλλειψη σωστής φροντίδας κατά το κλάδεµα, και τη συχνότερη παρουσία των ασθενειών του ξύλου, αµπελώνες που ξεπερνούσαν τα 20 χρόνια θεωρούνταν µη παραγωγικοί και εκριζώνονταν. Η φράση «ο αµπελώνας γηράσκει και πρέπει να ανανεωθεί» (µε εκρίζωση και επαναφύτευση) ήταν και συνεχίζει να είναι η εύκολη λύση.
Την τελευταία 15ετία ευτυχώς η τάση αυτή άρχισε να αντιστρέφεται και να επιδιώκεται η διατήρηση των αµπελώνων µεγάλης ηλικίας. Έτσι αρχίσαµε να µιλάµε για αναγεννητική αµπελουργία που µπορεί, εκτός των άλλων, να µετριάσει τις συνέπειες και της κλιµατικής αλλαγής, αλλά και να συνδράµει σε µια πιο αειφορική αντιµετώπιση του αµπελουργικού περιβάλλοντος, αφού βασίζεται στην ενδυνάµωση των φυτών και σε µια πιο υγιή σχέση του φυτού µε το έδαφος.
Τα παλαιά κλήµατα διαθέτουν ένα εξαιρετικά ανεπτυγµένο ριζικό σύστηµα που µπορεί να εκµεταλλευτεί µεγάλη έκταση εδάφους και να προσροφήσει περισσότερο νερό και θρεπτικά απ’ ό,τι νεαρότερα φυτά µε λιγότερο ανεπτυγµένο ριζικό σύστηµα. Εποµένως διαθέτει καλύτερα «προσόντα» ώστε να αντιµετωπίσει φαινόµενα ξηρασίας που θεωρείται ότι θα είναι έντονα µελλοντικά. Εδώ λοιπόν, χρησιµοποιώντας κατάλληλες τεχνικές, µπορoύµε να βελτιώσουµε το εδαφικό περιβάλλον και να ενισχύσουµε ακόµη περισσότερο την αντοχή των φυτών µας σε συνθήκες υδατικού stress (µυκόρριζες, ορυκτά µε ικανότητα συγκράτησης νερού και θρεπτικών κ.λπ.)
Όσον αφορά στο υπέργειο τµήµα του φυτού, φυτά εξασθενηµένα λόγω ηλικίας, κακού κλαδέµατος και ελλιπούς φροντίδας, πρέπει να δεχθούν το κατάλληλο κλάδεµα αναγέννησης: Περιορισµός των οφθαλµών κατά το χειµερινό κλάδεµα, αντικατάσταση βραχιόνων, κεφαλών, κορµού κλπ, µε τρόπο ώστε η επιλογή των νέων οφθαλµών αντικατάστασης να γίνεται στην υγιή πλευρά του πρέµνου βοηθώντας στην απρόσκοπτη κυκλοφορία του χυµού, φροντίζοντας παράλληλα τις τοµές που πραγµατοποιούµε, µε τον τρόπο που προαναφέρθηκε.
H Χαρούλα Σπινθηροπούλου είναι γεωπόνος, ειδικός αμπελουργίας, οινοποιός.
