Έτσι, εκεί που µέχρι τώρα η ερώτηση ήταν «…ποια ποικιλία», σε λίγα χρόνια η ερώτηση που θα κυριαρχεί, θα είναι πιθανότατα «…από ποιον κλώνο». Άλλωστε, οι δυνατότητες που φαίνεται να προσφέρει η συγκεκριµένη πλευρά της επιστήµης επί του θέµατος είναι τεράστιες.
Θέλοντας να πιάσει κανείς το κουβάρι από αρχή, πρέπει να ξεκινήσει από τον όρο «κλώνος» που επινοήθηκε από τον Herbert J. Webber και προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «κλων», «κλωνάρι». Με το κλωνάρι οι αρχαίοι δηµιουργούσαν ένα νέο φυτό από ένα κλαδάκι. Η πανάρχαια αυτή πρακτική πολλαπλασιασµού µε το κλωνάρι και δηµιουργίας νέων φυτών γενετικά πανοµοιότυπων µε το αρχικό, έφτασε τον 20στό αιώνα να γίνει µια επιστηµονική διαδικασία και να ονοµαστεί «κλωνική επιλογή της αµπέλου». Συνεπώς, τα φυτά της αµπέλου που παράγονται µε µόσχευµα, και παράγουν γενετικά πανοµοιότυπα φυτά λέγονται κλώνοι.
Ξεφυλλίστε και κατεβάστε σε υψηλή ανάλυση το τεύχος 39 του Winetrails
Ο όρος της κλωνικής επιλογής που ακούγεται τόσο έντονα τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα στον αµπελουργικό χώρο, είναι µια διαδικασία που περιλαµβάνει στο τελικό της στάδιο την αναπαραγωγή φυτών αµπέλου από µόνο έναν «γονέα» ή µόνο ένα µητρικό φυτό ή τον κλώνο. Τα αποτελέσµατα της διαδικασίας της κλωνικής επιλογής χρησιµοποιούνται για να φυτεύονται αµπέλια που θα έχουν ακριβώς τα ίδια χαρακτηριστικά µε το µητρικό φυτό. Με άλλα λόγια κάθε αµπέλι που φυτεύεται µε έναν κλώνο θα έχει τα ίδια γενετικά χαρακτηριστικά µε τον αρχικό γονέα. Συνεπώς τα σταφύλια που θα παράγονται θα έχουν και τα ίδια ποιοτικά χαρακτηριστικά, όπως ίδιο αρωµατικό προφίλ, ίδια παραγωγή κ.ά.
Επειδή όµως η διαδικασία της κλωνικής επιλογής είναι χρονοβόρα και στην πορεία της µελετώνται και αναλύονται αρκετά χαρακτηριστικά του κάθε αρχικά επιλεγµένου φυτού µέσα σε ένα αµπέλι, τότε ύστερα από 15 χρόνια όλο αυτό το σύνολο των τεχνικών χαρακτηριστικών αποτελούν και το «βιογραφικό» του κάθε κλώνου.
Με την κλωνική επιλογή οι αμπελουργοί μπορούν να προβλέψουν με ακρίβεια την απόδοση και την ποιότητα των καλλιεργειών τους, καθώς όλα τα αμπέλια είναι γενικτικά παρομοιότυπα.
Η διαδικασία της κλωνικής επιλογής έχει ως στόχο να επιλέξει σε κάθε ποικιλία το σύνολο των γενετικών διαφορών που µπορούν να υπάρχουν σήµερα. Αυτές τις γενετικές διαφορές (π.χ. µέγεθος σταφυλιού, ένταση χρώµατος, κατηγορία αρωµάτων όπως εσπεριδοειδή και τριαντάφυλλο κ.α.) εφόσον µελετηθούν και επιβεβαιωθούν κατά την πορεία της κλωνικής επιλογής τότε µπαίνουν στο φάκελο ή βιογραφικό του κάθε κλώνου. Ο κλώνος λοιπόν αποκτά µια ταυτότητα βάση των χαρακτηριστικών που έχουν καταγραφεί κατά την πορεία µελέτης.
Εγγεγραµµένοι 48 κλώνοι στο Pinot Noir στη Γαλλία
Έτσι σήµερα σε πολλές διεθνείς ποικιλίες υπάρχουν διαθέσιµοι 20 µε 30 κλώνοι. Των οποίων η διαφορά εντοπίζεται σε ένα τουλάχιστον χαρακτηριστικό. Παραδείγµατος χάριν στο Pinot Νoir στην Γαλλία υπάρχουν σήµερα εγγεγραµµένοι 48 κλώνοι (https://www.plantgrape.fr/en/varieties/fruit-varieties/218). Η διαφορά αυτών των κλώνων µπορεί να έχει να κάνει είτε µε αµπελουργικό χαρακτηριστικό, είτε µε τεχνικό (οινολογικό) χαρακτηριστικό. Βέβαια κάποιες φορές η διαφορά µπορεί να είναι και φυτοϋγειονοµική, δηλαδή κάποιοι κλώνοι να διαφέρουν από κάποιους άλλους επειδή είναι πιο «καθαροί» από άλλους στις ασθένειες που λέγονται ιώσεις.
Παράδειγμα Κλώνων στο Cabernet Sauvignon
‘Όπως όµως και να έχει το φυτικό υλικό ενός κλώνου εγγυάται σταθερά ποιοτικά χαρακτηριστικά στον αµπελουργό µε µεγαλύτερη αντοχή σε ορισµένες ασθένειες, καλή µακροζωία και φυσικά ικανότητα παραγωγής σταφυλιών πολύ υψηλής ποιότητας.
Ο ρόλος των συνθηκών καλλιέργειας
Βέβαια κάθε κλώνος έχει και την προσωπικότητά του και µια συγκεκριµένη ταυτότητα η οποία όµως επηρεάζεται από τις συνθήκες καλλιέργειας. Έτσι µικρές παραλλαγές λόγω περιβαλλοντικών παραγόντων όπως το έδαφος, το κλίµα και οι πρακτικές διαχείρισης της αµπέλου από τον αµπελουργό µπορεί να υπάρχουν.
Σήµερα στα αναπτυγµένα κράτη της ΕΕ και στον Νέο Κόσµο σχεδόν το 98% των αµπελιών που φυτεύονται είναι προϊόν κλωνικής επιλογής και ο κάθε αµπελουργός φυτεύει τον ή τους κλώνους που αυτός επιθυµεί για να παράγει το κρασί που ονειρεύεται.
Η κλωνική επιλογή προσφέρει πολλά πλεονεκτήµατα για τους αµπελουργούς. Πρώτα απ’ όλα, βελτιώνει την ποιότητα του κρασιού. Οι κλώνοι που επιλέγονται είναι συχνά εκείνοι που παράγουν την καλύτερη ποιότητα σταφυλιών όσον αφορά το µέγεθος, το χρώµα, τη γεύση και την αντοχή στις ασθένειες. Έτσι, χρησιµοποιώντας αυτούς τους κλώνους, οι αµπελουργοί µπορούν να εξασφαλίσουν υψηλές αποδόσεις σε σταφύλια εξαιρετικής ποιότητας. Επιπλέον, η κλωνική επιλογή είναι µια πιο προβλέψιµη και λιγότερο επικίνδυνη µέθοδος παραγωγής. Οι αµπελουργοί µπορούν να προβλέψουν µε ακρίβεια την απόδοση και την ποιότητα των καλλιεργειών τους, καθώς όλα τα αµπέλια είναι γενετικά πανοµοιότυπα.
Ο κίνδυνος απώλειας της γενετικής βιοποικιλότητας
Ωστόσο, η κλωνική επιλογή έχει επίσης µειονεκτήµατα. Ο κυριότερος είναι ο κίνδυνος απώλειας γενετικής βιοποικιλότητας. Υπάρχουν και κάποιοι που υποστηρίζουν ότι η πρακτική του πολλαπλασιασµού συγκεκριµένων κλώνων µπορεί να µειώσει τη γενετική βιοποικιλότητα των αµπελιών, γεγονός που µπορεί να τα κάνει πιο ευάλωτα τα αµπέλια στις ασθένειες και στην κλιµατική αλλαγή. Επιπλέον, η εστίαση σε περιορισµένο αριθµό κλώνων µπορεί επίσης να οδηγήσει σε οµοιοµορφία στη γεύση του κρασιά και σε πιο µονότονα κρασιά χωρίς πολυπλοκότητα.
Κάθε κλώνος έχει και την προσωπικότητα του και μια συγκεκριμένη ταυτότητα, η οποία όμως επηρεάζεται από τις συνθήκες καλλιέργειας
Αρχικά ας πάρουµε το παράδειγµα της ποικιλίας σταφυλιού Pinot Noir στη Βουργουνδία. Κατά τη διάρκεια του 20στού αιώνα, οι οινοπαραγωγοί αυτής της περιοχής επέλεξαν κλώνους Pinot Noir για την αντοχή τους στις ασθένειες και την ικανότητά τους να παράγουν σταφύλια σταθερής ποιότητας. Ωστόσο, αυτή η κλωνική επιλογή οδήγησε σε µια ορισµένη οµογενοποίηση της γεύσης του κρασιού της Βουργουνδίας. Αν και η ποιότητα παρέµεινε υψηλή, ορισµένοι κριτικοί λένε ότι η ποικιλία των γεύσεων έχει µειωθεί.
Στη συνέχεια, ας δούµε την περίπτωση του Sauvignon Blanc στη Νέα Ζηλανδία. Στη δεκαετία του 1980, οι οινοπαραγωγοί της Νέας Ζηλανδίας άρχισαν να φυτεύουν κλώνους Sauvignon Blanc που εισάγονταν από τη Γαλλία. Αυτοί οι κλώνοι επιλέχθηκαν για την ικανότητά τους να παράγουν σταφύλια µε πολύ χαρακτηριστικά αρώµατα, τα οποία βοήθησαν στην καθιέρωση της διεθνούς φήµης του Sauvignon Blanc της Νέας Ζηλανδίας. Ωστόσο, ορισµένοι οινοπαραγωγοί ανησυχούν ότι η εξάρτηση από έναν µικρό αριθµό κλώνων θα µπορούσε να αφήσει τους αµπελώνες τους ευάλωτους σε ασθένειες.
Εδώ πάλι έρχεται να δώσει τη λύση η κλωνική επιλογή η οποία στην έναρξη της διαδικασίας της για την κάθε ποικιλία ορίζει ότι πρέπει να επισηµανθούν όλα τα διαφορετικά φυτά στα κέντρα καλλιέργειας της κάθε ποικιλίας. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα µέσα στην ποικιλία να επισηµαίνονται πολλοί περισσότεροι κλώνοι από αυτούς που τελικά µελετώνται ή και τελικά εγγράφονται στους εθνικούς καταλόγους. Αυτοί οι κλώνοι πρέπει να διατηρούνται και να σώζονται σε αµπελώνες όπου θα µπορούν οι επόµενες γενεές να αναζητήσουν διαφορετικούς κλώνους για τις ανάγκες της εποχής τους. Τρανό παράδειγµα είναι η γαλλική σχολή, η οποία διδάσκει και δουλεύει πάνω σε αυτή την λογική. Με αποτέλεσµα σήµερα να διατηρούνται περισσότεροι των 26.000 κλώνων από τις γνωστές και άγνωστες ποικιλίες της Γαλλίας στις συλλογές τους πέραν των 1.300 κλώνων που έχουν επίσηµα εγγραφεί και καλλιεργούνται σήµερα. Χαρακτηριστικό παράδειγµα της χρησιµότητας αυτής της διαδικασίας είναι η ποικιλία Syrah, στην οποία παρουσιάστηκε ένα τεράστιο πρόβληµα στους περισσότερους κλώνους που είχαν εγγραφεί από το 1970 περίπου, η γνωστή παρακµή του Syrah. Έτσι πριν από 10 χρόνια ο φορέας που έχει την ευθύνη για τους κλώνους στην Γαλλία, ο IFV, αποφάσισε να αποσύρει 14 από τους 18 κλώνους από την αγορά, και να δώσει άλλους 8 καινούργιους (https://www.plantgrape.fr/en/varieties/fruit-varieties/267), τους οποίους βρήκαν στη συλλογή των 800 κλώνων που είχαν δηµιουργήσει για την ποικιλία.
Συνεπώς στις πολύ παλιές ποικιλίες που καλλιεργούνται για εκατοντάδες έως και χιλιάδες χρόνια σε έναν τόπο, όπως πολλές ελληνικές, είναι επιτακτική ανάγκη µετά τους πρώτους κλώνους που µπήκαν στην παραγωγή να διαφυλάξουµε και να εγγυηθούµε των µέλλον των επόµενων γενεών βρίσκοντας και διασώζοντας το µεγαλύτερο ποσοστό της γενετικής παραλλακτικότητας της κάθε ποικιλίας µας.
